không cho ta một tri thức, nhưng cho ta một cảm tưởng), và cũng không do
một cảm giác (vì nếu thế là cảm giác thông thường chứ chưa phải là thẩm
mỹ): vậy thẩm mỹ là sự hòa hợp tài tình giữa hai khả năng, lý trí và óc
tưởng tượng, một sự hòa hợp mà Kant đã gọi là kỳ diệu và sâu xa nhất
trong con người. Đại cương thì óc tưởng tượng dựa vào đường nét do nhiều
kinh nghiệm phác họa nên một mô hình lý tưởng được coi là tuyệt, và lý trí
cũng nhận thế là tuyệt: do sự hòa diệu giữa hai khả năng, lý trí và óc tưởng
tượng như thế, liền phát sinh một niềm vui thỏa sâu xa. Đó mới chính là
phán đoán thẩm mỹ, nó là một cảm tưởng chứ không phải là một quyết
đoán. Cảm tưởng này nằm ở chỗ sâu xa nhất trong tâm hồn con người. Bản
chất của nó là một cảm thấy, hơn là một nhận thấy, và nó là thành quả
chung của hai ba khả năng chứ không phải là hành vi riêng một tài năng
nào: bởi vậy nó thế’ hiện sinh hoạt tại thế của con người chứ không chỉ là
tri thức lý thuyết như đã gặp nơi cuốn Phê bình lý trí thuần túy, hoặc chỉ là
những phán quyết phải làm hoặc phải giữ, như ta thấy nơi cuốn Phê bình lý
trí thực hành.
Kant muốn ta thấy thế nào là sinh hoạt đích thực và đặc biệt của con
người, mặc dầu con người sinh trưởng giữa các sinh vật khác trong thiên
nhiên. Tất nhiên sinh hoạt đạo đức là sinh hoạt đặc loại của con người và
cũng là sinh hoạt cao nhất, nhưng sinh hoạt cảm giác của con người cũng
hàm chứa cái vẻ đặc biệt nhân bản của nó: chúng ta sẽ lần lượt chứng
nghiệm điều này khi nghiên cứu về thẩm mỹ về cái Đẹp và cái cao cả, cũng
như khi nghiên cứu về tính cách trật tự và nhất quán của vũ trụ.
TIẾT I: CÁI ĐẸP
Đứng trước cùng một phong cảnh, người này khen đẹp, người kia lại chê
không đẹp. Những phán đoán của người ta về một người, một vật, một nghệ
phẩm cũng thường khác nhau. Tại sao? Tại vì do sở thích đẹp hay không
đẹp là do cảm tưởng và sở thích của mỗi người. Nói vậy có phải là người ta
không thể đồng ý nhau về cái đẹp chăng, và không có những tiêu chuẩn cho
sự phán đoán thẩm mỹ chăng? Kinh nghiệm cho thấy mỗi kỳ thi hội họa
cũng như mỗi kỳ thi sắc đẹp, vẫn có hội đồng chấm thi và họ vẫn cùng nhau
