đồng ý về một số những tiêu chuẩn. Sở dĩ thế, vì cái đẹp thẩm mỹ là cái đẹp
hình thức: hình thức của sự vật, của người hay của nghệ phẩm được nhận là
đẹp khi đáp ứng đúng mô hình mà óc tưởng tượng của ta đã phác họa và
được lý trí công nhận là tuyệt. Mỗi cái đẹp là một bài ca nói lên sự hòa điệu
giữa óc tưởng tượng và lý trí ta.
Kant đã theo đúng hướng đi triết học của ông để xét về 4 phương diện
của cái đẹp: phương diện phẩm tính, phương diện lượng tính, phương diện
tương quan và phương diện hình thái (đúng như 4 loại phán đoán mà ta đã
gặp nơi cuốn Phê bình lý trí thuần túy), về phương diện phẩm tính thì đẹp là
cái ta nhìn hay nghe một cách thích thú. Một sự thích thú không tư kỷ: nó
thuộc về chiêm ngưỡng, không thuộc về chiếm đoạt, về phương diện lượng
tính, thì đẹp là cái làm khoái trá hết mọi người, một khoái trá lâng lâng,
không xây trên một quan niệm nào hết. về phương diện tương quan thì đẹp
là tính chất mục tiêu của sự vật, khi ta nhìn vào hình thức của mục tiêu chứ
không nhìn vào một mục tiêu cụ thể nào. về phương diện hình thái, thì được
coi là đẹp tất cả những gì nhất thiết làm vui thỏa mà không dựa vào quan
niệm.
Chúng ta hãy đi vào chi tiết xem Kant giải thích thế nào.
A. PHƯƠNG DIỆN PHẨM TÍNH
Kant bắt đầu bằng nhận định: khi muốn thẩm định một vật có đẹp không,
ta không dùng trí năng để quy biểu tượng đẹp đó về một đối tượng nhưng
quy nó về chủ thể, xem nó gây thỏa thích hay bất mãn cho chủ thể: khi ta
quy về đối tượng, thì ta có một tri thức khách quan, còn đây ta quy về chủ
thể để có một cảm tưởng thẩm mỹ. Thực ra chữ “esthétique” do chữ Hy
Lạp “aisthètikos” nghĩa là thuộc về cảm giác. Như vậy khoa thẩm mỹ là
khoa nghiên cứu về cảm giác của ta, những cảm giác tế nhị và hình thức.
Bởi thế tuy gọi là phán đoán thẩm mỹ, nhưng đây không phải loại phán
đoán tạo nên tri thức, mà chỉ là những cảm nghĩ tạo nên thỏa thích mà thôi.
Tại sao thẩm mỹ là một phán đoán về hình thức cái đẹp chứ không liên
can gì đến chất thể cái đẹp? Con người bị chi phối bởi cảm giác sẽ không
thể phán đoán một cách chính đính: điều này ta đã thấy nơi những phán
