đoạn trích dẫn này, ta lại gặp lại tính cách “hòa điệu kỳ diệu” của phán đoán
thẩm mỹ, một sự hòa điệu hoàn toàn tự do, và kỳ diệu vì lý trí không giải
nghĩa được: bí quyết của hòa điệu này nằm sâu trong bản chất con người, và
Kant bảo đó là chỗ sâu nhất.
Và bây giờ chúng ta có thể hiểu câu định nghĩa mà Kant đã đưa ra: Xét
về phương diện phẩm tính, thì “Khiếu thẩm mỹ là khả năng phán đoán về
một sự vật hay về một biểu tượng sự vật, dựa trên sự thỏa thích hay không
được thỏa thích, nhưng một cách hoàn toàn không vị lợi. Và Đẹp là đối
tượng của sự thỏa thích này”
. Nhìn một sự vật, ta bảo đẹp (theo thẩm
mỹ), không phải vì nó có lợi và được việc cho ta, cũng không phải vì nó
khích động lòng tham của ta, nhưng vì ta thấy nó cân đối, đúng kiểu, tinh
vi: tóm lại ta nói nó đẹp vì khi lược lại cái biểu tượng của nó trong trí tưởng
tượng của ta, ta cảm thấy một sự vui thỏa tinh thần do sự hòa điệu giữa trí
tưởng tượng và lý trí. Gọi là vui thỏa tinh thần, vì không phát sinh do cảm
xúc, nhưng là do sự hòa hợp linh diệu giữa hai tài năng ở trong ta. Tuy
nhiên, như Kant vừa nhắc, tinh thần đầy không có nghĩa là thuần túy tâm
linh, vì lẽ phán đoán thẩm mỹ có đối tượng là những sự vật hữu hình, chính
những hữu hình là điểm tựa cho những phán đoán thẩm mỹ, mặc dầu khi
thành hình thì phán đoán thẩm mỹ không chú tâm vào sự vật cụ thể, mà chỉ
chú tâm đến mô hình (tức biểu tượng) của nó.
B. PHƯƠNG DIỆN LƯỢNG TÍNH
Kant bắt đầu đoạn này bằng câu: “Đẹp là cái được biểu tượng như đối
tượng của một sự thỏa thích cho hết mọi người, và được biểu tượng như thế
không do một quan niệm nào hết”
.
Càng ngày chúng ta càng thấy Kant nêu lên tính cách phổ quát của mọi
hành vi con người: nơi cuốn Phê hình lý trí thuần túy, ta đã thấy tính cách
phổ quát tiên thiên của phạm trù và của các nguyên lý của trí năng; nơi
cuốn Phê bình lý trí thực hành, ta chứng nghiệm sự phổ quát tiên thiên của
những phán đoán đạo đức, cũng gọi là những mệnh lệnh tuyệt đối ; bây giờ
chúng ta lại gặp tính cách phổ quát của phán đoán thẩm mỹ, tức sự phổ quát
khả năng cảm giác tối thượng. Tính chất phổ quát của tri thức thì do hành vi
