tố quyết định của nó không phải là quan niệm, cũng không phải là ý niệm
về một cứu cánh nào nhất định. Cho nên cái đẹp, xét như là cứu cánh tính
hình thức và chủ quan, sẽ không bao giờ là sự toàn hảo của một sự vật, vì
nếu vậy cứu cánh tính sẽ được coi là hình thức nhưng lại là một cứu cánh
tính khách quan”
Không là cứu cánh khách quan (hướng về một sự vật nào đó), không là
cứu cánh chủ quan (hướng về một vui thỏa giác quan nào đó), phán đoán
thẩm mỹ có tính chất cứu cánh chủ quan hình thức nghĩa là chỉ hướng tới
một mối hòa điệu giữa những tài năng chủ quan: đối tượng của phán đoán
thực hiện sự hòa điệu này được gọi là đẹp, và thành quả của nó là sự vui
thỏa tinh thần, một vui thỏa không vị kỷ. Vì thế nó phổ quát.
D. PHƯƠNG DIỆN HÌNH THÁI
Theo phương diện thứ bốn này, Kant định nghĩa cái đẹp như sau: “Đẹp là
cái được coi là đối tượng của một sự thỏa thích tất yếu, và nhận định này
không dựa vào một quan niệm nào hết”.
Ta biết có ba loại hình thái của hiện hữu: có thể có, đang có và tất nhiên
phải có. Thế cái vui thỏa của đẹp ở vào hạng nào? Có thể gây vui thỏa, hay
đã có lần gây vui thỏa, hay nhất thiết gây vui thỏa.?
Xem ra khó mà tìm thấy tính chất tất yếu này nơi phán đoán thẩm mỹ,
bởi vì nó không dựa trên một cái gì khách quan mọi người cùng chấp nhận.
Nó càng không thể dựa trên một cái gì chủ quan vì kinh nghiệm chủ quan
có tính chất riêng tư. Thế nhưng ta vẫn tin vào tính chất tất yếu của phán
đoán thẩm mỹ: khi ta cho là đẹp, ta tin rằng mọi người cũng phải cho là
đẹp, và trong thực tế thì những gì đã được công nhận là đẹp bởi những phán
đoán trung thực, vẫn được mọi người xem là đẹp. Tại đâu như thế ?
Khi xét về phương diện lượng tính của phán đoán thẩm mỹ, chúng ta đã
thấy phán đoán này có tính chất phổ quát, và sự phổ quát này không dựa
trên một quan niệm nào hết, nhưng dựa trên sự hòa điệu giữa những tài
năng của chủ thể. Bây giờ chúng ta phải xác định về tính chất phổ quát đó,
xem nó dựa trên nguyên tắc nào: tất nhiên nó không dựa trên những phạm
