Có người cho rằng cứ dùng nguyên những định luật duy cơ cũng có thể
giải quyết sự xuất hiện và sinh tồn của các vật trong vũ trụ. Nói định luật
duy cơ (lois mécaniques) tức nói nguyên tắc nhân quả với hình thức chặt
chẽ và máy móc.
Nhưng nhiều người lại cho rằng đối với một số những vật thể trong vũ
trụ, nhất là những loài hữu cơ và có sinh tồn, nếu chỉ dùng nguyên những
định luật duy cơ thì không sao giải nghĩa được chúng, vì chúng sinh hoạt
như được hướng dẫn bởi một thứ trí năng và có mục tiêu nhất định.
Hai lập trường này được nói lên nơi hai mệnh đề đối nghịch sau đây:
CHÍNH ĐỀ. - “Chỉ nguyên những định luật duy cơ cũng đủ để sản xuất
ra tất cả những vật thể vật chất”.
PHẢN ĐỀ. - “Một số những vật thể không thể do nguyên những định luật
duy cơ sản xuất ra”
.
Lấy hai thí dụ cho dễ hiểu: sức nước ở trên đập Đa Nhim đổ xuống làm
chạy máy điện Đa Nhim, máy điện lại làm sáng những bóng đèn và làm
chạy những loại máy khác. Nếu đập nước bị vỡ, hoặc vì lẽ gì mà hết nước,
thì máy điện cũng hết chạy. Hoặc đập nước vẫn tốt, nhưng máy điện hư thì
không có điện, những đèn và những máy nhờ vào nó cũng nguội luôn. Đó là
tương quan duy cơ giữa những nguyên lý cơ khí: chúng là những sức mạnh
mù quáng, chúng làm việc một cách bất di dịch, và không có một chút khả
năng thích ứng nào hết. - Thí dụ thứ hai cho thấy hành động của những định
luật cứu cánh: tôi trồng cây hoa cúc trong một chậu cảnh. Nếu tôi ngắt ngọn
của nó, nó sẽ đâm ra những ngọn khác ; nếu tôi để nó dưới mái hiên, hoặc
bị che dưới một chướng ngại, nó sẽ nhoai đầu ra phía có ánh dương V.V..
Tất cả những sự kiện này không thể giải quyết được nếu ta chỉ dựa vào
những định luật cơ khí, vì đây có những hình thức của một sự thích ứng, mà
nói thích ứng là nói cứu cánh. Kant gọi những vật có sinh sống là những vật
có tổ chức và có cứu cánh nội tại: tất cả các bộ phận của sinh vật đều “lo”
cho nhau và cho sự sống còn của toàn thể. Thế mới đúng với định nghĩa
“một vật thể có tổ chức thì các thành phần của nó đều là mục tiêu và
