Chúng ta có thể phân các câu trả lời thành hai nhóm: một nhóm cho rằng
tính chất cứu cánh kia không do một chủ ý nào hết, không đòi hỏi sự có mặt
của một trí năng nào hết, - còn nhóm khác lại chủ trương rằng tính chất cứu
cánh quá hiển nhiên của các vật hữu cơ trong thế giới bắt ta công nhận rằng
chúng là công trình của một hành vi có chủ ý.
A. NHÓM CHỦ TRƯƠNG KHÔNG CÓ CHỦ Ý.
Họ nghĩ vạn vật tự chúng đi tới những cứu cánh của chúng. Họ vừa công
nhận tính chất cứu cánh nơi các vật hữu cơ, vừa phủ nhận tất cả những giải
nghĩa nại đến chủ ý của một nguyên nhân ở ngoài các vật đó. Vậy làm sao
các vật kia đạt tới cứu cánh của chúng ? Tại ngẫu nhiên, hoặc tại định mệnh
Epicure đại diện cho thuyết chủ trương ngẫu nhiên và Spinoza đại diện cho
những người chủ trương thuyết định mệnh.
Epicure, Démocrite và Lucrèce chủ trương thuyết duy vật triệt để, mọi
cấu tạo và hành vi của vạn vật đều do những nguyên nhân vật lý mù quáng
tạo nên. Tất cả các vật thể trong thiên nhiên, từ những vật vô cảm linh tính
như gỗ đá, đến những sinh vật tinh khôn như loài người, đều được cấu tạo
bởi những nguyên tố vật chất. Các vật khác nhau là do chúng được tạo
thành bởi những loại nguyên tử tinh vi hoặc thô sơ. Ngay cái ta gọi là trí
năng và tinh thần con người cũng do các nguyên tử hợp thành: đây là loại
nguyên tử rất nhỏ, tròn và rất linh động và theo Epicure thì chúng chuyển
dịch hấp dẫn nhau. Sau này Lucrèce sẽ gọi sức hấp dẫn này là “hướng lực”
(clinamen). Như thế, theo lời giải nghĩa của Epicure cũng như của
Démocrite vạn vật xem ra có chủ ý tiến tới cứu cánh của chúng nhưng thực
ra chúng bị thúc đẩy một cách mù quáng bởi luật giao thoa giữa các nguyên
tử với nhau. Các triết gia này cũng nhận rằng các vật hữu cơ có tiến tới và
có tìm về cứu cánh của chúng, nhưng đó là do sức hấp dẫn và những gặp gỡ
ngẫu nhiên giữa các nguyên tử thôi, không do một thần linh hoặc một trí
năng nào điều hành.
Chủ trương của Spinoza ngược với chủ trương của Epicure, mặc dầu cả
hai cùng chối bỏ trí năng và chủ ý trong việc giải nghĩa tính chất cứu cánh
của vạn vật. Epicure quả quyết chỉ có vật thể, không có thần linh nào hết.
