(Trang 6,7,8 - sách gốc)
Thời Thượng cổ:
Khai sinh và Cực thịnh của Triết học.
Đến một thời điểm, nhân loại hết còn tin vào thần linh. Buổi đầu, chư vị hiện diện
khắp nơi: tất cả đều là biểu hiện của một sức mạnh và hiện diện linh thiêng, thần
thánh. Thần Rạng Đông sinh ra với những ngón tay hoa hồng, Thần Mặt Trời
chiếu sáng với ngọn lửa ấm tình phụ tử, Nữ thần đất sưởi ấm bên ngọn lửa kia và
rồi hoài thai nhờ Thần Ẩm Ướt tốt lành, và khi vị thần tối tăm, Ban Đêm, đến,
Thần Giấc ngủ ngự trị lên mọi người. Cảm thức tôn giáo đó không ngừng chiếm
ngự tâm thức người Hy Lạp, ngay cả vào cuối thời Thượng cổ, trong những cố
gắng của các nhà tư tưởng theo Tân thuyết Platon (les Néoplatoniciens) nhằm
khôi phục đa thần giáo (le polythéisme) chống lại những lập luận trừu tượng
trong Cơ đốc giáo của các vị hoàng đế.
Triết lý đã được khai sinh như thế nào? Nếu triết học được coi như một công trình
suy tư thuần lý (une entreprise rationnelle) thì ta vẫn còn phải hỏi xem lý trí thuở
ban đầu được rèn luyện hướng về cái gì. Như Platon và Aristote nói, Triết học là
con gái của thần Thaumas - Sự ngạc nhiên, lòng ngưỡng mộ và sự lo âu xao
xuyến là những cảm thức đầu tiên khi con người đối diện với vẻ hùng vĩ của thế
giới, vẻ đẹp mầu nhiệm của đất trời, với sức mạnh của những yếu tố thiên nhiên
và sự ngắn ngủi của đời sống chúng ta. Nhưng thần Thaumas có một người con
gái là Iris, tiệp sứ của chư thần, mang một dải băng cầu vồng bảy sắc mà các triết
gia khắc kỉ cho là chúng tượng trưng cho bảy nguyên âm của bảng chữ cái Hy
Lạp. Như thế người ta tiến từ ánh sáng đến lời nói, như Philon d’ Alexandrie về
sau sẽ phát biểu. Lời - Logos - chính là lý trí phát biểu thành diễn từ mạch lạc, sự
ngạc nhiên đầu tiên hầu như có tính tôn giáo để tạo thành những câu hỏi mang
tính phàm tục. Bằng cách đó, những kiểu truy vấn thuần lý đã sinh ra, khi trí tuệ
biến đổi cảm xúc xâm chiếm tâm hồn người Hy Lạp trước cảnh tượng của thế
giới, thành sự truy vấn triết học và khoa học.
Nói thực ra, quả là khó nêu rõ những từ chính xác của cuộc truy vấn này. Những
tác phẩm triết học xa xưa nhất chỉ đến với chúng ta một cách manh mún bởi
