Cơn choáng tâm linh (le vertige mental)
Nếu như ý thức là phạm trù cao nhất của biểu tượng, thì ý chí là chức năng cao
nhất của ý thức. Muốn, là chứng tỏ tính tự_khởi_nguyên (automotivité). Cái biểu
tượng tối thượng về chính mình này hiện ra trong những trạng thái cao của bản
ngã, trong những trạng thái phản tư, ngược lại với những trạng thái tuân theo quy
luật của chúng nhưng không làm thành ý thức. Ý chí giống như một sức mạnh
phá vỡ những chuỗi đã định để tạo ra những chuỗi mới.
Nhưng ý thức cũng có thể làm thoái hoá vào trong thụ cảm. Sự thoái vị là hoàn
toàn trong trường hợp của "cơn choáng tâm linh" ở đó ý thức về những vật được
biểu thị không còn bị đong đưa bởi ý thức về khả năng tự treo lửng trong khi kêu
gọi đến những biểu tượng khác chúng, khi được biểu tượng, sẽ thay đổi tất cả.
Những sự thuyết phục được thực hiện bởi tài hùng biện, sự lặp lại đến ám ảnh,
những gợi ý tạo ra lầm lạc. Phương thuốc duy nhất là dạy cho con người biết hoài
nghi.
Cơn choáng tâm linh (a) là bước quá độ từ tưởng tượng về cái khả hữu đến tưởng
tượng về thực tại, hay từ một giả thuyết, lúc đầu được thú nhận là thế, đi đến một
tri thức được cho là về thực tại. Bước quá độ này được thực hiện dưới ảnh hưởng
của một cảm xúc mạnh mẽ, một đam mê cháy bỏng, một biểu tượng kéo dài, khi
ý chí không ra lệnh cho cuộc chơi của tư tưởng để hướng đến những kết luận
khác, trước khi mà tập quán thiết lập uy quyền của nó.
Charles RENOUVIER, Khảo luận thứ nhì về phê phán tổng quát, t. 278.
a. Cơn choáng tâm linh là sự kiện chỉ có khả tính về khẳng định lại kéo theo sự
khẳng định và sự tin tưởng và vận động.
TƯƠNG BIẾN PHÁP VÀ SỰ XÁC ĐỊNH ĐỊNH LUẬT (Les variations
concomittantes et la détermination des lois)
Để phân biệt những mối tương quan giữa nguyên nhân các sự kiện, Bacon chủ
trương thiết lập những "bảng xuất hiện về các sự kiện ấy". Sau Bacon, J.S. Mill
đã trình bày bốn phương pháp của "phép lôgích qui nạp", với những "công
