loại; sự chứng thực lâu dài các giả thuyết ấy bằng thí nghiệm mang lại trình độ
cái nhiên tính cao nhất cho những điều quy nạp về thiên nhiên.
Charles RENOUVIER, Những khảo luận phê bình tổng quát.
1. Đối chiếu: Ernst Mach: Kiến thức và sai lầm, bản dịch bằng Pháp văn,
Flammarion, 1908, tr.275: "Khi khoa học phát triển, thì càng ngày càng dùng ít
những ý niệm về nguyên nhân và kết quả. Khái niệm hàm số khiến người ta biểu
diễn rõ hơn nhiều những mối liên quan giữa các yếu tố".
NHỮNG LƯỠNG NAN LUẬN CỦA SIÊU HÌNH HỌC THUẦN TUÝ (Les
Dilemmes de la Métaphysique pure - 1901)
Trong lịch sử những học thuyết triết lý đã xuất hiện và không ngừng có mặt
những chủ đề siêu hình không thể hoà giải (chẳng hạn khẳng định tự do và khẳng
định tất yếu) mà giữa chúng người ta phải chọn hoặc cái này hoặc cái kia chứ
không thể có một tổng hợp nào.
Tự do: lưỡng nan luận nổi tiếng của Lequier (La liberté: le célèbre dilemne de
Lequier)
Con người có tự do nhưng tự do không thể được tìm thấy bên ngoài thế giới hiện
tượng. Đàng khác, tự do chẳng hề hiển nhiên mà cũng không thể chứng minh.
Nhưng chúng ta biết là phải tin. Vậy thì hãy tin vào cái gì tốt đẹp hơn, hãy tin vào
tự do. Đó là điều mà lưỡng nan luận nổi tiếng của Lequier muốn chỉ ra.
Nhà tư tưởng tất yếu không thiên vị (le penseur nécessitaire impartial)-nếu như
tính không thiên vị có thể có một ý nghĩa nào khi, bởi giả thuyết, ý kiến là bắt
buộc (1) - phải nghi ngờ nền tảng của ý kiến mình, bởi vì tại sao ông ta lại là một
người được đặc quyền để tuyên bố về chân lý, trong khi điều mà ông ta cho là sự
sai lầm của người kia cũng chẳng phải là một sự kiện kém tất yếu (2). Tất cả họ
đều có ý kiến với tư cách ngang nhau. Nếu ý kiến của ông ta là đúng, thì bởi
chính điều đó ông ta rơi vào tình huống bất khả để nhận ra chân lý của việc đó.
Nếu ý kiến của ông ta là sai, thì sự sai lầm của ông ta là toàn diện và điều kiện
lôgích của ông ta là điều kiện tồi tệ nhất.
