quả được diễn dịch ra.
Trước tiên, hiển nhiên rằng trong lãnh vực của tất định lịch sử xã hội, sự trung
gian từ nguyên nhân đến hiệu quả, từ những điều kiện đến những vật được điều
kiện hoá, từ những tiền kiện đến hậu quả (2) không bao giờ được thấy rõ ngay từ
tia nhìn đầu tiên, theo cùng cách mà những quan hệ này không bao giờ là hiển
nhiên từ tia nhìn đầu tiên trong tính tất định chủ quan của tâm lý học cá nhân.
Trong lãnh vực sau này, từ lâu, đó là một điều tương đối dễ cho triết học trừu
tượng và hình thức khám phá bằng cách đi qua bên trên mọi chuyện phù phiếm
của thuyết định mệnh và thuyết tự do - bằng chứng của duyên cớ trong mỗi hành
vi tự ý, bởi vì xét cho cùng, chỉ có ý muốn nơi nào có sự quyết định có duyên cớ.
Nhưng bên dưới những duyên cớ và ý muốn, còn có sự sinh ra những cái kia và
cái này, và để làm lại sự sinh thành này, chúng ta phải đi ra khỏi thế giới khép kín
của ý thức để đi đến việc phân tích những nhu cầu đơn giản mà, một đàng, phái
sinh từ những điều kiện xã hội, và đàng khác, rơi vào trong cái đáy tối tăm của
những kết cấu hữu cơ, trong hậu duệ và trong cách thế di truyền (l’atavisme). Sự
thể cũng không khác mấy đối với những thuyết tất định lịch sử, nơi mà, cùng
cách ấy, người ta bắt đầu bằng những duyên cớ tôn giáo, chính trị, thẩm mỹ, đam
mê v.v… nhưng rồi tiếp theo phải khám phá ở đó những nguyên nhân của những
duyên cớ này trong những điều kiện thực tế hạ tầng. Vậy mà, sự nghiên cứu
những điều kiện này phải thật chuyên biệt hoá khiến người ta phải nhận ra với sự
hiển nhiên không chỉ đâu là những nguyên nhân, mà còn là những trung gian nào
(3) chúng đi đến hình thức này, hình thức khải lộ chúng cho ý thức như là những
duyên cớ mà nguồn gốc thường tiêu ma dần dần.
Và từ đó phái sinh, rất hiển nhiên, cái hậu quả thứ nhì này, đó là, trong học thuyết
của chúng tôi, vấn đề là không phải dịch ra lại thành những phạm trù kinh tế mọi
biểu thị phức tạp của lịch sử, mà chỉ là giải thích, xét cho rốt ráo (Engels) (4) mọi
sự kiện lịch sử bằng phương tiện của cơ cấu kinh tế hạ tầng (Marx). Điều này đòi
hỏi phân tích và giản qui và rồi trung gian và kết hợp.
Thứ ba, hậu quả từ đó là để đi từ cơ cấu kinh tế hạ tầng đến toàn bộ cấu hình của
một lịch sử xác định phải cần đến cái trợ lực của phức thể gồm những khái niệm
và những tri thức mà người ta có thể gọi là - vì thiếu một từ khác - tâm lý học xã
hội. Tôi không hề muốn, bằng cái từ đó, ám chỉ đến sự tồn tại huyền hoặc của
