Thế giới và tỷ lệ: đường thẳng và cái hang.
Đối thoại Cộng hoà (La République) gồm mười quyển (hay một quyển là
Thrasymaque, tiếp theo bởi chín quyển kia). Việc phân chia này (thành mười
quyển) không có ý nghĩa triết lý nào: Platon không hề có ý đồ như thế, mà đây
chỉ là việc làm của những người sao chép và những người làm sách khi đứng
trước lâu đài trứ tác đồ sộ của ông. Được biên soạn đồng thời với đối thoại
Parnénide, tác phẩm này phản ánh một trạng thái quyết định của công cuộc giảng
huấn truyền khẩu và cho thấy rõ nét những mẫu câu văn hoà điệu du dương và tỷ
lệ hình học. Tại sao lại hoà điệu? Bởi vì công lý đặt nền tảng trên hoà điệu: tâm
hồn con người phải là một đáp ứng lại cơ cấu tổ chức công bằng của đô thị được
quan niệm theo hình ảnh của thái hoà vũ trụ (l’harmonie cosmique)(1). Tại sao lại
tương tự? Bởi vì để giữ gìn trật tự của đô thị, cần phải có các triết gia hay biện
chứng gia. Nhưng chương trình giáo dục phải quy chiếu về một hệ thống rõ ràng,
một thứ phân loại các khoa học và những phương cách tri thức theo hình ảnh của
những nơi chốn thích nghi với cái gì đang hiện hữu, thực tại (ousia) hay là thế
giới.
Trái với những gì người ta quen nghe nói, đối với Platon không hề có hai thế giới,
một thế giới khả giác và một thế giới khả niệm. Chỉ có một thế giới, được phân
chia thành những cảnh giới tỷ lệ với nhau, tương tự nhau, theo kiểu hình học, và
được đặt dưới quyền lực tối thượng của cái Thiện (Cộng hoà), của Nhất thể
(Parménide), của Nhất thể thiện (trong giáo huấn bất thành văn) được đặt ở bên
kia của ousia, của thực tại hiện tồn.
Sự liệt cử (articulation) về tồn tại này được nêu thành những hiện tượng ở cuối
quyển VI và đầu quyển VII của bộ sách Cộng hoà.
(1) Trạng thái mà các nhà Đạo học phương Đông gọi là: Linh khâm bảo hợp Thái
hoà (chú thích của Ng.d)
Biểu tượng và đường thẳng: những đoạn tỷ lệ
Chúng ta hãy xem Platon sử dụng tỷ lệ hình học (proportion géométrique) hay
phép loại suy (analogie) như thế nào. Socrate và Glaucon, em trai của Platon, một
