Nhưng đồng hoá các mô tả về các việc sử dụng từ theo cách này không thể làm
cho các việc sử dụng tự nó giống với nhau hơn chút nào. Vì như người ta đã thấy,
chúng tuyệt đối không giống nhau.
65. Ở đây chúng ta gặp phải câu hỏi nằm phía sau mọi suy tư nói trên. -Bởi vì có
người có thể vặn lại tôi: "Bạn tìm cách tránh vấn đề! Bạn nói về mọi loại trò chơi
ngôn ngữ, nhưng không có chỗ nào bạn nói bản chất của một trò chơi ngôn ngữ là
gì, và của chính ngôn ngữ là gì; cái gì là chung trong mọi hoạt động này, và cái gì
làm chúng thành ngôn ngữ hay các thành phần của ngôn ngữ. Vì vậy bạn hãy từ
bỏ việc tìm kiếm chính cái phần đã từng khiến bạn đau đầu, cái phần về hình thức
tổng quát của các mệnh đề và của ngôn ngữ".
Điều này đúng. - Thay vì đưa ra một cái gì chung cho tất cả cái mà ta gọi là ngôn
ngữ, tôi đang nói rằng các hiện tượng này không có một điều gì chung với nhau
khiến chúng ta có thể sử dụng cùng một từ cho tất cả, - nhưng chúng có quan hệ
với nhau theo nhiều cách khác nhau. Và chính vì mối quan hệ này, hay các mối
quan hệ này, mà chúng ta gọi tất cả là "ngôn ngữ". Tôi sẽ cố gắng cắt nghĩa điều
này.
66. Hãy xét đến các thủ tục mà chúng ta gọi là "trò chơi" chẳng hạn. Tôi muốn
nói đến chơi cờ, chơi bài, chơi banh, chơi Olympích, v.v… Tất cả chúng có gì
chung với nhau? Đừng nói: "Phải có cái gì chung với nhau, nếu không chúng
không thể được gọi là "trò chơi" - nhưng hãy nhìn xem tất cả chúng có gì chung
với nhau không. - Vì nếu bạn nhìn vào chúng bạn sẽ không thấy có gì chung cho
tất cả các trò chơi, nhưng chỉ có các sự tương tự, quan hệ, và cả một chuỗi chúng
ở đó. Tôi lặp lại: không nghĩ, nhưng hãy nhìn! - Chẳng hạn hãy nhìn vào một trò
chơi cờ, với các tương quan đa dạng giữa chúng. Bây giờ chuyển qua trò chơi
bài; ở đây bạn thấy có nhiều tương quan với nhóm thứ nhất, nhiều điểm chung
còn giữ lại, nhưng cũng có nhiều điểm đã mất. Tất cả chúng đều "thú vị"? Hãy so
sánh cờ tướng với bài cào. Hay có phải luôn luôn có thắng và thua, hay ganh đua
giữa các người chơi? Hãy nghĩ đến sự kiên trì. Trong trò chơi banh có thắng thua;
nhưng khi một đứa bé ném quả banh vào tường và bắt lại nó, tính chất thắng và
thua này không còn nữa. Hãy nhìn các phần chơi bằng tài trí và may rủi; và nhìn
vào sự khác biệt giữa tài trí trong cờ tướng và tài trí trong quần vợt. Và chúng ta
