Bị loá mắt bởi ánh sáng khả niệm, triết gia trở nên lạc lõng, vụng về nơi cõi trần.
Socrate quay lại với sự thất thế trong thực tiễn của triết học so với tính hiệu quả
đáng sợ của thuật nguỵ biện. Sự quay về trong bóng tối cũng làm người ta loá
mắt như khi đột ngột bước ra ánh sáng.
SOCRATE.- Thế thì, con cũng có thể đồng ý rằng, không lạ gì khi có những
người đã đạt được trình độ cao này lại thường hay ngại ngần đứng ra lo toan
những công việc nhân thế. Linh hồn của họ mong muốn dành được nhiều thì giờ
để sống trong thế giới trên cao kia(1) . Điều đó là tự nhiên thôi, nếu ẩn dụ của
thầy lại vẫn đúng.
GLAUCON.- Hẳn nhiên là thế.
SOCRATE.-Cũng không lạ gì, sau khi có người từ trên chốn cao vời kia, đã
chiêm ngưỡng những chuyện thần linh rồi trở về với những nỗi khốn cùng của
cuộc đời nhân thế, lại bị người ta đề phòng và chế giễu, vì bộ dạng của người ấy
cứ ngờ nghệch và tức cười, khi mà đôi mắt vẫn còn choáng ngợp và chưa quen
với bóng tối, người ấy bị thôi thúc bởi tranh luận về những cái bóng của công lý,
hay của những hình tượng tạo nên những cái bóng ấy, và ra sức tranh cãi về
những ý niệm đúng - sai ở trong tâm trí của những người chưa bao giờ được nhìn
ngắm chính bản thân công lý. (2)
GLAUCON.- Vâng, không có gì là lạ.
SOCRATE.- Đúng là không lạ; một con người nhạy cảm sẽ nhớ rằng, đôi mắt có
thể bị rối loạn theo hai cách - một là thay đổi từ chỗ sáng vào chỗ tối, hai là từ
chỗ tối ra chỗ sáng; và người ấy sẽ nhận ra rằng, điều ấy cũng xảy ra đối với linh
hồn. Khi người ấy thấy linh hồn khó phân biệt, và không thể phân biệt được gì rõ
ràng, thay vì cười một cách vô ý thức, người ấy sẽ tự hỏi rằng, không biết thị giác
của mình sau khi từ cõi sáng láng trở về có bị mù mờ, vì chưa quen với bóng tối
chăng? Trường hợp nào người ấy sẽ nghĩ thân phận mình là đáng thèm muốn,
cuộc đời mình là hạnh phúc; hay là chỉ vì ngoi lên từ chốn u mê, nên giờ đây
mình đã bị chói loà do quá thừa ánh sáng hay chăng. Nếu đúng thế, người ấy sẽ
thấy buồn sầu, tiếc nuối cho linh hồn; hay là, nếu như có tính châm biếm, người
