Interférence) là mộ bài ca tụng Gaston Bachelard: ông thử tìm cách định nghĩa
cái "tân tinh thần khoa học mới" (le nouveau nouvel esprit scientifique). Như là
nét đáng chú ý nhất, ông nhặt ra sự lưu thông những phương pháp và những kiểu
mẫu trong tất cả các bộ môn khoa học. Một hậu quả từ đó là sự đồng phối những
chiến lược khác nhau để giải quyết những vấn đề. Nơi cung cấp chủ đề cho bản
văn được chọn dưới đây.
Giao thoa lý thuyết (L’interférence théorique)
Từ nay khoa học đặt ra những vấn đề mà nó chỉ có thể hy vọng giải quyết với cái
giá là sự đồng phối tổng lực mọi phương tiện chiến lược của nó. Trên mặt trận
phát minh, mọi binh đoàn của kiến thức đều cảnh giới, rồi bất thình lình tập trung
vào một điểm xung kích mà cả thành trì kiến thức cùng cố thủ. Vấn đề khoa học
không còn là chướng ngại vật đơn độc dựng lên trước sự thống nhất phương
pháp, chướng ngại vật cần vòng quanh, cần vượt qua, cần xô ngã. Phương pháp đi
từ chiến thuật đến chiến lược: vấn đề được thám cứu từ mọi điểm của cánh chong
chóng gió. Không còn con nhân sư đặt câu hỏi, ở khúc quanh của con đường, mà
tôi phải, một mình, rứt lấy kiến thức của nó bằng cách vận dụng mọi tài trí, mưu
thuật của mình. Vấn đề khoa học là một cuộc hỏi lẫn nhau của liên minh chủ thể
đối với con quỷ ranh ma chính là cả thế giới này: nó không ở trước mặt tôi, nó
bao bọc chúng ta và chúng ta thám cứu nó, chúng ta lặn sâu xuống đó hay nó bị
vây bọc bởi cái đồ hình phức tạp của mê cung bách khoa thư. Đến nỗi rằng nếu
chính cái mê cung gây xao xuyến và đặt ra những vấn đề thì cũng chính thế giới
đặt ra những vấn đề và giải quyết chúng bằng sức mạnh cao cả của mình. Đối
tượng của khoa học tăng trưởng, một cách tương ứng, về tiềm năng, và cách đặt
vấn đề của nó tăng trưởng về tính khái quát. Vấn đề khoa học bỗng nhiên vươn
lên cao lớn đến tầm phẩm giá phổ quát mà xưa kia chỉ được công nhận đối với
vấn đề triết học…
Đây là những vấn đề ngày xưa bị khu trừ bởi giới hạn thực chứng của cái tại sao,
hoặc bởi những phân biệt theo kiểu Bergson, đây là những vấn đề phổ quát, hay
tiệm cận với lãnh vực của chủ thể năng tư và năng nghiệm (le sujet pensant et
expérimentant) chúng là những thể tương ứng (des corrélats) riêng của bộ bách
khoa thư khoa học trong tư cách là thế. Bách khoa thư liên tham chiếu hay là môi
trường mới của tư biện.*
