CICÉRON
Về tên gọi (sapientia)(2) đúng là mới, nhưng sự việc thì đã cũ. Thực vậy, ai có thể
phủ nhận rằng sự khôn ngoan là xưa cũ và tên gọi cũng không là như thế? Chẳng
phải là bằng tên gọi đẹp đẽ này mà người xưa chỉ cái khoa học về những sự việc
thần linh và con người, và tri thức về nguyên nhân và nguồn gốc của mọi sự?
Như thế, bảy vị mà người Hy Lạp tôn xưng là chuhylap thì chúng ta cũng trân
trọng gọi là Hiền giả…
Theo gương họ, về sau tất cả những ai theo dõi việc học mang tính tư biện và lý
thuyết đều được gọi là hiền giả và tên gọi này còn lưu lại với họ đến thời
Pythagore, người, theo lời Héraclite de Pont (a), một cao đồ của Platon, đã đến
Phlionte để nói chuyện với Léon, vị hoàng tử của xứ này, về những vấn đề học
thuật rất uyên bác. Hoàng tử Léon ngưỡng mộ thiên tài và sự hùng biện của
Pythagore, hỏi ông khoa học nào gợi cho ông nhiều tin tưởng nhất. Và bậc thầy
hiền nhân trả lời rằng ông chẳng biết một khoa học nào, nhưng ông chỉ là người
bạn của sự khôn ngoan (philosophe: philein, yêu thích / muốn làm bạn; sophia, sự
khôn ngoan). Ngạc nhiên về tính mới mẻ của tên gọi, Léon đã hỏi các triết gia
(philosophes) là gì, và họ khác với những người thường ở điểm nào. Và
Pythagore đã trả lời: "Hãy so sánh đời người với sự giao dịch diễn ra tại xứ sở Hy
Lạp đang tụ họp nhau vào dịp long trọng của kỳ đại hội điền kinh. Có những vận
động viên đến dự nhằm đua tài và tranh giành vòng nguyệt quế để hưởng viênh
quang; có những người khác đến để mua bán, kiếm chác lợi lộc, trong khi có một
lớp người thứ ba, và là tầng lớp cao quý nhất, hoàn toàn vô cầu, đến đó không
phải để tìm những tràng pháo tay, hay những lời hoan hô cổ vũ, cũng chẳng mong
kiếm chác lợi lạc gì, mà chỉ chăm chú quan sát những gì đang diễn ra và diễn ra
như thế nào. Cũng giống như chúng ta đến từ một cuộc đời khác, như người ta đi
từ một thành thị này đến một hội chợ lớn, những người này để tìm kiếm viênh
quang, những kẻ khác chỉ mưu toan về tiền bạc; duy một số ít coi thường những
thứ phù phiếm kia và chỉ muốn khảo sát tường tận bản chất của mọi sự vật. Đó
chính là những người mà ta gọi là những người bạn của khôn ngoan, nghĩa là
những triết gia; cũng như đối với các trò chơi điền kinh điều cao quý nhất là tham
dự mà không cầu viênh quang hay lợi lộc, cũng thế, trong đời sống, việc nghiên
cứu và tri thức về vạn hữu là đáng yêu thích hơn tất cả".
