dấu hiệu khô cứng: quyển Chế độ quân chủ của Dante, có lẽ là kiệt tác của
phương pháp tam đoạn luận, là một bản văn triết lý chính trị mà tính nghiêm xác
không hề hại gì đến nhiệt tình của dự phóng xã hội mà nó đưa ra làm lập luận.
Trong chương này chúng tôi sẽ trích dẫn một đoạn từ tác phẩm đó cho bạn đọc
thưởng lãm.
Nếu thực sự có một triết học Trung cổ, nếu nó là đa dạng và độc đáo trong nhiều
khía cạnh, thì đâu là những đặc điểm chính của nó?
Nếu chúng ta khảo sát triết học ở phương Tây Cơ đốc giáo, chúng ta có thể phân
biệt hai thời kỳ: trước và sau sự xuất hiện của những trường Đại học. Đại học thời
Trung cổ, khai sinh từ đầu thế kỷ 13, chẳng những đã chứng kiến mà còn làm
thành có thể sự xuất hiện của một cách triết lý mới. Cho đến thế kỷ 12, văn hoá
chủ yếu vẫn thuộc về các tu viện, cách xa chốn đô hội; nó nhắm đến cứu cánh tôn
giáo, mang tính khổ hạnh và tâm linh. Trong đó, văn học còn có vị trí phần nào,
chứ triết học hầu như vắng bóng. Cũng có một vài ngoại lệ, nhất là dưới triều đại
vua Charles Đầu Hói, với tác phẩm của Jean Scot Érigène (877 sau CN), triết gia
và dịch giả, làm việc ở triều đình, nhưng nói chung vì phải tuân theo một thứ lô-
gích, một thứ tính thuần lý được quy định sẵn, cho nên các nền thần học và những
hệ tư tưởng, nói đúng ra, chẳng có chút chi tính triết lý. Đến thế kỷ 12, với đà
phát triển của các đô thị, sự xuất hiện của những ngôi trường do những thầy giáo
độc lập điều hành, nhất là ở Paris (trong khu Quartier Latin), sẽ kéo theo môt
cuộc cách tân toàn diện những phương pháp sư phạm và một cuộc bùng nổ của
diễn từ thần học: đưa các bản linh văn (les textes sacrés) vào phương pháp vấn
đáp, biện chứng pháp hóa tất cả, dùng lý luận để kiểm tra tất cả, cạnh tranh không
khoan nhượng và cũng hăng hái lao vào thú vui tranh biện, những bậc thầy của
thế kỷ 12 làm nở rộ lại bầu khí văn hoá Hy Lạp cổ đại. Cuộc tranh biện tiếp liền
theo bài học chính do thầy giảng, sự xuất hiện đông đảo nhiều ngôi trường bên
ngoài tu viện đã nuôi dưỡng nhiệt tình trí thức. Chính từ thế giới đó mà Đại học
sẽ được khai sinh.
ALAIN DE LIBERA.
