Phần cuối của Niềm an ủi triết lý sẽ bàn đến vấn đề trung tâm này của thần học
triết lý. Cuốn sách này là một ẩn dụ lớn trong đó Nàng triết lý hiện ra với tác giả
trong khi ông đang là một tù nhân chờ ngày thụ án tử hình.
Hai loại tất yếu
Phải phân biệt hai loại tất yếu: tất yếu đơn giản hay tuyệt đối (la nécessité
absolue) với tất yếu có điều kiện (la nécessité conditionnelle) .
Điều gì mà Thượng đế nhìn thấy cùng lúc hiện diện trong tính vĩnh cửu của ngài,
sẽ xảy ra một cách tất yếu trong chuỗi thời gian, nhưng đây chỉ là sự tất yếu có
điều kiện; xét theo tự thân chúng, những biến cố được nói đến vẫn sẽ là cái gì
chúng là từ vĩnh cửu: những hành vi tự do, nếu chúng tự do, và không tự do, nếu
chúng không tự do.(1)
(1) Câu này hơi tối nghĩa, xin trích dẫn lại nguyên văn: pris en eux-mêmes, les
évenements en question resteront ce qu’ils sont de toute étermité: des actes libres,
s’ils sont libres, et non libres, s’ils ne sont pas libres.
"Bởi vì, như ta đã thấy, điều gì được biết thì được biết theo bản tính của người
biết nó, chứ không được biết theo bản tính của chính nó, nên bây giờ chúng ta
hãy xét ở mức hợp pháp về bản tính của Hữu Thể Thiên Chúa, hầu chúng ta có
thể khám phá ra tri thức là gì. Phán đoán chung của mọi tạo vật có lý trí cho rằng
Thiên Chúa là vĩnh cửu. Vì vậy chúng ta hãy xét xem vĩnh cửu là gì, và điều này
sẽ cho ta thấy rõ cả về bản tính của Thiên Chúa lẫn tri thức của Thiên Chúa".
"Vĩnh cửu là sự chiếm hữu trọn vẹn, hoàn hảo, và đồng thời sự sống vô tận. Ý
nghĩa của điều này có thể sáng tỏ hơn nhờ so sánh những sự vật hữu hạn. Vì bất
cứ cái gì sống trong thời gian thì sống trong hiện tại, đi từ quá khứ tới tương lai,
và không có gì được cấu tạo bởi thời gian mà có thể bao gồm cùng một lúc toàn
thể thời gian cuộc đời của nó. Nó chưa đi tới ngày mai, và nó đã mất đi ngày hôm
qua; ngay cả đời sống của ngày hôm nay cũng chỉ được sống trong từng chuyển
động, từng lúc qua đi. Vì vậy, bất cứ cái gì chịu sự chi phối của thời gian, ngay cả
cái mà như Aristote quan niệm về thế giới - không có khởi đầu và sẽ không có kết
thúc trong một đời sống đồng tồn tại với sự vô hạn của thời gian, thì cũng không
thể được nghĩ là vĩnh cửu. Vì nó không bao gồm ngay một lúc tất cả đời sống vô
