Phiếm thần thuyết và thần luận phổ quát (Panthéisme et Théophanie universelle)
Giữa thuyết Platon của thời Thượng cổ muộn và cuộc "phục hưng của thế kỷ
mười hai", sự sáng tạo bằng tiếng Latinh duy nhất có tầm quan trọng là quan
niệm về thiên nhiên được trình bày trong cuốn Phân chia thiên nhiên và được
thay thế, vào thế kỷ mười hai, bởi cuốn Chìa khóa thiên nhiên của Honoré -
d’Autum giả danh (khoảng 860)
Đối với Jean Scot, vật lý (la physique) hãy còn chưa phải là tên gọi của một khoa
học mà chính là thiên nhiên hay bản tính của vạn hữu tự phân chia thành bốn loại,
qua phương tiện của "bốn khác biệt". Loại thứ nhất, sáng tạo và bất thụ tạo, là
Thượng đế "anarchos", nguyên lý không có nguyên lý; loại thứ nhì, sáng tạo và
thụ tạo, thế giới nguyên mẫu của những "nguyên nhân tối sơ", những nguyên
nhân phổ quát tồn tại trong ngôi lời, nhưng không đồng yếu tính với Thượng đế,
mà từ đó mọi vật, hữu hình và vô hình, lưu xuất; loại thứ ba, thụ tạo và không
sáng tạo, sự xuất hiện và tổ chức của thế giới theo phạm trù đầu tiên của không -
thời gian bất phân li, đồng hiện hữu với vật chất nguyên sơ chưa phân biệt và có
trước mọi thụ tạo khác mà nó quy định kích thước và diễn tiến; loại thứ tư, không
sáng tạo và không thụ tạo, là Thượng đế như là cùng đích của vạn hữu, hồi quy
và yên nghỉ vĩnh hằng của sáng tạo.
Những nền tảng của hệ thống
Sự phân chia thiên nhiên phần lớn là đẳng trương (coextensive) với một thứ tự
mặc khải (autorévélation) của Thượng đế trong những thần nguyên (théophanies)
của mình; hệ thống của Jean Scot bị coi là phiếm thần, trong khi thực ra ông vẫn
duy trì tính siêu việt căn để (la transcendance radicale) của một Thượng đế chỉ có
thể vươn tới bằng thần học phủ định. Trong bản văn sau đây, được xây dựng dưới
hình thức đối thoại giữa thầy (Nutritor nghĩa là người nuôi dưỡng) và trò
(Alumnus: môn sinh, đệ tử), Érigène trình bày những nền tảng tổng quát trong
việc phân chia thiên nhiên.
NUTRITOR: Thiên nhiên là một từ chủng loại để chỉ toàn bộ vạn hữu, những gì
tồn tại và cả những gì không tồn tại (1).
