Năm con đường
Việc chứng minh sự hiện hữu của Thiên Chúa phải khởi đi từ kinh nghiệm, từ
hiệu quả ngược lên đến nguyên nhân, từ đẳng trật đi đến nguyên tắc. Điều đó cho
ta năm phương pháp hay năm con đường, căn cứ vào: chuyển động, nhân quả, bất
tất và tất yếu, cấp độ, sự điều lý theo trật tự, lần lượt được bàn luận để giải quyết
dứt khoát một vấn đề mà ở đó những lập luận của lý trí đi ngược lại sự hiện hữu
của Thiên Chúa, hiện hữu này chỉ được đặt nền tảng trên thế giá của Mặc khải
(l’autorité de la Révélation).
1. Có vẻ như Thiên Chúa không hiện hữu; vì nếu một trong hai đối cực là vô hạn,
thì đối cực kia phải bị hủy hoàn toàn. Nhưng từ "Thiên Chúa"có nghĩa Ngài là sự
tốt lành vô hạn. Vậy nếu Thiên Chúa hiện hữu, sẽ không thể có sự ác trên thế
gian; nhưng trên thực tế có sự ác trên thế gian. Vậy Thiên Chúa không hiện hữu.
2. Hơn nữa, sẽ là thừa nếu giả thiết rằng cái gì có thể cắt nghĩa được nhờ một ít
nguyên lý thì đã được tạo ra bởi nhiều nguyên lý (1). Nhung có vẻ như mọi sự
chúng ta thấy trên thế giới có thể được cắt nghĩa bởi các nguyên lý khác, nếu giả
sử Thiên Chúa không hiện hữu. Vì mọi vật tự nhiên có thể giản lược về một
nguyên lý là lý trí hay ý chí con người. Vì thế không cần phải giả thiết sự hiện
hữu của Thiên Chúa.
Ngược lại, chính Thiên Chúa đích thân nói: Ta là Đấng hằng hữu (Je suis celui
qui suis) (2).
Tôi trả lời rằng: Sự hiện hữu của Thiên Chúa có thể chứng minh bằng năm cách.
Cách thứ nhất và rõ ràng nhất là lý luận dựa vào chuyển động (3). Trên thế giới
có một số vật chuyển động, đó là điều chắc chắn và hiển nhiên đối với giác quan
chúng ta*. Vậy mà, bất cứ cái gì chuyển động thì được chuyển động bởi một cái
gì khác, vì không vật gì có thể chuyển động nếu nó không ở trong tiềm thể hướng
về chuyển động; trong khi một vật chuyển động là đang ở trong hiện thể. Vì
chuyển động không là gì khác hơn đưa một vật từ tiềm thể sang hiện thể. Nhưng
không vật gì có thể được đưa từ tiềm thể sang hiện thể nếu nó không được tác
động bởi một vật đang ở trạng thái hiện thể. Chẳng hạn cái gì đang nóng, như lửa,
làm cho gỗ, là cái có tiềm thể nóng, trở thành nóng thực sự, và vì thế làm cho nó
