ngụy tác và hoàn toàn được "xào nấu" của mớ tư liệu giả tạo này. Là nhà ngữ học
táo bạo, ông còn cả gan phê phán bản văn de la Vulgate trong các Chú thích về
Tân Ước của ông, qua đó mở đường cho một phong trào giảng luận kinh thánh
mới mẻ, ảnh hưởng sâu xa đến Érasme cũng như những nhà cải cách chính. Là
nhà Latinh học và ngữ pháp học tầm cỡ lớn, ông tập hợp trong quyển Những
phong cách tao nhã của ngôn ngữ Latinh rất nhiều những quan sát về ngữ vựng
học, về cú pháp và phong cách học mà những nhà nhân văn của hai thế hệ tiếp
theo sẽ đọc ngấu nghiến với bao lạc thú.
VỀ Ý CHÍ TỰ DO (De libero arbitrio)
Một đối thoại triết lý có lẽ được gợi hứng từ một cuộc đàm đạo có thực giữa
Lorenzo (Valla) và Antonio. Antonio chất vấn Lorenzo về vấn đề lớn này liên
quan đến ý chí tự do của con người, vốn chưa từng nhận được giải đáp thoả đáng
nào, nhất là khi vấn đề này lại được nối kết với vấn đề tiên tri của Thiên Chúa (la
préscience diviêne). Luận đề của Lorenzo cho rằng Thiên Chúa thấy trước mọi
hành vi của chúng ta, nhưng không vì thế mà những hành vi của chúng ta trở
thành tất yếu (điều này cho phép áp dụng phán đoán đạo đức đối với chúng).
Thấy trước không ngang giá với nói trước. Sự phản bội của Judas đã đuợc Thiên
Chúa thấy trước, nhưng chính Judas phải mang lấy trách nhiệm về sự phản bội
của y. Tất cả những gì người ta có thể nói, đó là, Thiên Chúa, bậc chí thiện,
không thể nào - để không mâu thuẫn với yếu tính của Ngài - lại không hành động
vì điều thiện. Nhưng kẻ mà Ngài đã tạo ra vẫn giữ trọn tự do của ý chí, y chỉ phải
khó khăn hơn để hành động đúng. Đối thoại này chỉ gồm độ vài ba mươi trang
mà chúng tôi trích một phần dưới đây.
Ý chí tự do của con người và tiền tri của Thiên Chúa
(Libre arbitre humain et prescience diviêne)
Vấn đề này, đúng là một thứ "thập giá" cho các triết gia và các nhà thần học (nhất
là những nhà thần học Cơ đốc giáo) không phải là mới được đặt ra lần đầu bởi
Lorenzo Valla và các nhà tân kinh viện (les néo-scolastiques) ở cuối thế kỷ mười
sáu - Molina, Fonseca, Suarez - cũng không giải quyết dứt khoát hơn là những tư
