sỹ jansénites hay Jésuites ở thời Pascal: vấn đề này được buộc neo vào tâm điểm
của siêu hình học và chỉ lý trí không thôi thì chưa đủ để mở nút thắt.
Trong đối thoại dành cho vấn đề này, Antonio đặt những câu hỏi hoàn toàn thích
đáng, nhưng Lorenzo, người đối thoại của anh ta, sẽ còn đi xa hơn trên con đường
tìm kiếm giải pháp.
Antonio: Vấn đề tự do ý chí đối với tôi là một điều khó khăn và gay go nhất. Một
người phải phụ thuộc vào hành động của mọi con người, mọi cái đúng, cái sai,
mọi phần thưởng và mọi hình phạt, không chỉ trong cuộc sống hiện tại này mà
còn trong tương lai cũng thế. Vấn đề này quan trọng đến nỗi khó có thể nói rằng
liệu có vấn đề nào hấp dẫn hơn hay kém rõ ràng hơn không. Thông thường, với
bản thân tôi và với những người khác, tôi rất lúng túng về vấn đề này và tôi vẫn
chưa tìm ra giải pháp thích hợp. Vì thế, ngay trong bản thân tôi vẫn còn nguyên
sự bối rối và không rõ ràng. Tuy nhiên, tôi không ngừng tìm kiếm, cũng không
bao giờ thất vọng khi tìm kiếm giải pháp, ngay cả khi tôi biết rằng có rất nhiều
điều hy vọng, dối lừa trong các câu trả lời. Giờ đây, tôi muốn nghe ý kiến của ông
về vấn đề này - không chỉ tôi sẽ kết thúc cuộc khảo sát và điều tra về ý kiến của
mọi người, mà tôi còn sẽ biết được đánh giá tinh tế và sắc sảo của ông.
Lorenzo: Như ông nói, vấn đề này rất khó khăn và gay go. Thực vậy, tôi không
chắc có một ai đó có thể hiểu thấu được vấn đề này. Nhưng đây không phải là lý
do để ông phải bối rối và lúng túng, ngay cả khi không bao giờ giải quyết được.
Liệu có đúng hay không khi kích thích một người nào đó nếu họ không giải quyết
được một vấn đề mà chưa có người nào giải quyết được? Hơn nữa, ông biết
những người sở hữu nhiều điều mà chúng ta không làm, nhu cầu này không bị
nhiễu loạn, đúng hơn là chịu đựng bằng một tâm trí thanh thản và điềm tĩnh. Một
người có thể là cao quý, người khác có thể là người hách dịch. Một người có thể
sở hữu sự giàu có, người khác có thể là thiên tài và có tài hùng biện. Những
người này có thể có những khả năng thiên phú này, vẫn còn những người khác có
tất cả mọi thứ. Nhưng ông chỉ đưa ra một đánh giá về các tình trạng này của con
người và có nhận thức về sự siêng năng cần mẫn của riêng ông ta, sẽ không phàn
nàn vì ông ta thiếu những đức tính này. Ngoài ra, ông cũng không thể nói rằng
một người phải đau lòng vì không có được đôi cánh chim, điều mà loài người
không có.
