bay chức mà còn bị bỏ tù và tệ hơn nữa, bị tra tấn. Nhưng ông đã biết dùng
khoảng thời gian nhàn rỗi bắt buộc kia để biên soạn, từ kinh nghiệm chính trị sôi
động và phong phú của mình và từ việc đọc Tite-Live, quyển Ông hoàng, quyển
Diễn từ về thập kỷ đầu tiên của Tite-Live. Trong số những công trình triết học
chính trị của ông, còn phải kể thêm Nghệ thuật chiến tranh. Machiavel sẽ còn có
nhiều cơ hội khác nữa để chứng tỏ lòng tận tụy với xứ sở Florence nhưng sự tái
lập nền Cộng hoà cũng không vì thế mà sẽ đưa ông trở lại với quyền lực. Ông
mất ít lâu sau cuộc Cườp phá thành La Mã (1527).
ÔNG HOÀNG/ THUẬT LÀM CHÚA (Le Prince)
Cuốn Thuật làm chúa được soạn năm 1513, nhưng chỉ được xuất bản năm 1532,
sau khi Machiavel mất (cũng giống như những tác phẩm khác của ông - cuốn
Diễn văn năm 1531). Là tác phẩm triết lý chính trị và triết lý lịch sử, nhằm gửi
đến những chuyên gia về chính trị, ông thấy nơi con người - không chỉ nơi các
chính khách - một "con vật chính trị" và cao hơn là những thủ thuật thực hành
(mà ông cũng từng vận dụng), ông đề xuất một thứ nhân loại học thực sự.
Machiavel khẳng định sự thường hằng của nhân tính và quá khứ lịch sử-xã hội,
đối với ông là nguồn thứ hai cho những suy tư hữu ích. Tình hình của Florence và
những tai ưông kiếp nạn mà xứ sở này phải chịu từ năm 1494 thường xuyên hiện
diện trong đầu óc ông. Trong số những phân tích khác nhau (cũng là những lời
khuyên cho ông hoàng) được phân phối qua khắp nhiều chương ngắn của quyển
sách, chúng ta hãy nêu lên hai nguyên lý sơ đẳng chi phối hoạt động của ông
hoàng: sự yếu đuối của con người và việc sử dụng có tính toán mưu thuật và
quyền lực. Chúng ta cũng nêu lên lưu ý chủ nghĩa hoài nghi của ông và điều mà
một số nguời từng gọi là chủ nghĩa vô luân (immoralisme) của ông: ý tưởng cho
rằng không có yếu tính của đức hạnh, nhưng đức hạnh chỉ là tương đối và tùy
hoàn cảnh. Mọi sự trong thế gian đều được hoàn thành dưới ảnh hưởng của tính
tất yếu (Tout dans le monde se fait sous l’empire de la nécessité). Giữa thực tế và
lý tưởng không thể có sự hoà giải nào và chính trị chẳng có chút gì liên quan với
đạo đức cả!
