Tên tuổi của Étienne de la Boétie gắn liền chính yếu với bản văn này, ngay từ
thời thanh xuân đầu đời, nhằm "tôn viênh tự do chống lại lũ bạo chúa". Trong thế
cuộc động loạn đảo điên làm rung chuyển phần tư cuối cùng của thế kỷ mười sáu,
nhất là sau sự cố đẫm máu "Cuộc tàn sát trong đêm lễ thánh Barthélemy", bài văn
phúng thích nổi tiếng này, do ý muốn luận chiến của những người xuất bản,
nhanh chóng được đặt tên lại là Contr’un (Chống lại một). Vào những thời kỳ
nhiễu nhưông trong lịch sử nước Pháp, và đặc biệt là, mỗi khi dân chúng đứng
lên chống lại vuông quyền độc đoán, bản văn này lại được dùng như lời hô hào
khởi nghĩa (dầu tự thân nó không phải là thế).
Điều mà La Boétie muốn giải thích, đó là, tình trạng nô lệ của các dân tộc, trên
thực tế, mang tính tự nguyện: chính họ tự cắt cổ mình, và họ, khi chấp nhận cái
ách chuyên chế của bạo chúa, đã làm thoái hoá, biến chất nhân tính vốn được
nhào nặn bằng lòng trung thực và tự do. Như thế, con người chỉ sẽ thoát khỏi sự
lệ thuộc bằng chính những cố gắng của mình. Vấn đề không phải là giết tên bạo
chúa, mà là không để hắn ta mặc tình muốn làm gì thì làm, vì sự thụ động của dân
chúng. Một bài học đẹp về phẩm giá làm người: chính con người phải chinh phục
lại chân lý đầu tiên của họ, bản tính đích thực của họ.
Tính nộ lệ tự nguyện của dân chúng và điều kiện giải phóng
Về tình trạng nô lệ của mình, dân chúng, sống dưới ách bạo chúa, phải chịu trách
nhiệm hoàn toàn, bởi vì tại họ cứ thản nhiên, không lên tiếng phàn nàn, không
một hành động phản kháng mà thụ động chấp nhận, vâng lời, còng lưng mang cái
ách đoạ đày. Để giải thoát khỏi tay bạo chúa, không cần thiết phải giết hắn, chỉ
cần đừng nghe lời hắn, lúc đó hắn chẳng còn là gì cả và hắn phải sụp đổ thôi.
Hỡi những dân tộc khốn khổ mông muội, những con người ù lỳ, mù quáng cam
chịu phận hèn, các bạn đã để cho người ta lấy đi ngay trước mắt mình phần lợi
tức tốt nhất của mình, người ta cướp đoạt hoa màu của bạn, vơ vét những gì quý
giá trong nhà bạn. Chẳng có gì mà bạn có thể khoe là của mình. Mà tất cả những
nỗi bất hạnh kia, bao cảnh hoang tàn nọ đến từ đâu? Nào phải từ những kẻ thù. À,
mà đúng là từ một kẻ thù, kẻ mà bạn làm cho trở thành vĩ đại. Vì vinh quang của
kẻ đó, bạn hiên ngang tiến ra sa trường, bạn không tiếc mạng sống của mình, và
cả của những người thân của mình. Kẻ làm chủ cả hồn xác bạn, thực ra hắn ta
