cũng chỉ có hai mắt, hai tay, như mọi người chứ ngoài ra có gì khác hơn người
bình thường đâu, nếu không phải là lợi thế mà bạn đem lại cho hắn để rồi hắn
quay lại chà đạp bạn. Từ đâu mà hắn có hàng vạn con mắt để rình rập bạn, nếu
bạn không đem lại cho hắn ta? Làm thế nào mà hắn có hàng vạn cánh tay để kềm
cặp, đánh đập bạn, nếu hắn không lấy chúng từ bạn? Những bàn chân mà hắn chà
đạp bao làng mạc, thành phố, từ đâu hắn có, nếu không phải từ các bạn? Làm thế
nào hắn có quyền lực trên người bạn, nếu không do bạn? Làm sao hắn dám bước
trên người bạn, nếu bạn chẳng thuận tình? Hắn có thể làm gì bạn, nếu bạn không
oa trữ kẻ trấn lột đến vơ vét nhà bạn, đồng loã với tên sát nhân nó cắt cổ bạn, và
nếu các bạn không phản bội lại chính mình? Bạn gieo hạt, trồng cây để cho kẻ ấy
phung phí; bạn sắm đồ đạc đầy nhà, để rồi hắn sai người đến lấy đi; bạn nuôi con
gái mình lớn lên xinh đẹp để hắn thoả tính hoang dâm; bạn nuôi con trai lớn lên
khoẻ mạnh để hắn xua ra chiến trường, đẩy vào lò sát sinh để thoả mãn cuồng
vọng chinh phục hay trả thù của hắn; bạn tự làm mình yếu đi, để hắn càng mạnh
thêm, để hắn càng siết chặt dây cưông trên đầu trên cổ bạn. Bao nhiêu những kíêp
nạn đó, bao nhiêu những nỗi nhục kia mà ngay cả thú vật cũng còn không chịu
nổi, vậy mà ta là người, lại cứ cam chịu mãi sao? Bạn có thể tự giải phóng khỏi
cái ách nô lệ kia, nếu như bạn thử ước muốn điều ấy thôi, chứ chưa cần phải làm
gì. Hãy nhất quyết không làm tôi đòi cho hắn ta nữa, không riu ríu phục dịch cho
hắn nữa, và các bạn sẽ thấy, giống như một bức tượng khổng lồ mà người ta đã
rút đi cái bệ, thì tự nó sẽ đổ xuống và vỡ ra tan tành.
ÉTIENNE DE LA BOÉTIE, Về sự nô lệ tự nguyện.
