nghĩa. Tuy nhiên những định nghĩa này cũng không thể chữa lành căn bệnh trầm
kha, bởi vì chính những định nghĩa lại đẻ ra những con chữ, đến nổi người ta phải
quay về với những thẩm định đặc thù, về những xê-ri và thứ tự của chúng, như
chúng tôi sẽ chỉ ra ngay đây thôi, khi chúng tôi sẽ bàn đến cách thức và phương
pháp cho phép thiết lập những khái niệm và những công lí.
Còn về những ảo tượng kịch trường (idoles du théâtre) (4), chúng không phải
bẩm sinh, chúng cũng không lén lút len lỏi vào trong trí tuệ; mà có nguồn gốc
trong những kết cấu của các lí thuyết và các định luật khiếm khuyết nới các
chứng minh, những ảo tượng này được công khai áp đặt và rồi được chấp nhận.
Mưu tính thực hiện một phản bác ở đây sẽ là hoàn toàn trái ngược với những gì
chúng tôi đã nói. Bởi vì, thật vậy, chúng tôi không hề tán đồng những nguyên lí
cũng những những chứng minh bỏ qua một lập luận. Và may thay, danh dự của
cổ nhân vẫn được bảo tồn. Bởi vì vấn đề là con đường cần nên theo. Một người
què mà đi đúng đường thì sẽ đến đích nhanh hơn một lực sĩ chạy rất nhanh mà lại
chạy vào con đường loanh quanh vòng vèo, không khéo mà càng nhanh thì lại
càng dễ lạc lối trong mê lộ mịt mùng…
Vả chăng, phương pháp của chúng tôi về phát minh trong khoa học không đòi hỏi
phải có tài năng xuất sắc hay trí tuệ siêu phàm và hầu như giúp cho mọi trí tuệ,
mọi tài năng đều có cơ hội bình đẳng để nghiên cứu, phát minh. Thực tế, cũng
giống như việc kẻ một đường thẳng sao cho thật thẳng hay vẽ một đường tròn sao
cho thật tròn mà chỉ được dùng tay không (với một cái bút hay một viên phấn mà
thôi) thì sẽ phụ thuộc rất nhiều vào sự vững vàng và khéo léo của bàn tay mỗi
người. Nhưng nếu chúng ta được dùng thêm cái thước kẻ hay cái compas thì lúc
đó ai cũng kẻ được đường thẳng hay vẽ được vòng tròn giống như nhau, không
còn lệ thuộc (hay rất ít) vào tài năng cá nhân nữa. phương pháp của chúng tôi
cũng giống hệt như thế. Nhưng mặc dầu những phản bác đặc thù chẳng mang lại
lợi ích gì, tuy vậy cũng nên nói đôi điều về những trường phái và những thể loại
khác nhau của các lí thuyết này; rồi những dấu hiệu bề ngoài của những lầm lạc
nơi chúng, và cuối cùng những nguyên nhân đã gây ra bao điều bất hạnh và một
sự đồng thuận lâu dài và rộng khắp đến thế trong sai lầm, để cho việc truy cập
chân lí ít khó khăn hơn và để cho trí tuệ loài người sẵn lòng tự thanh lọc hơn và
vứt bỏ đi những ảo tượng kia.
