mới mẻ mà không gặp nguy hiểm và bản văn của một tác giả được coi là đầy thế
giá sẽ đủ sức tàn phá những lý lẽ mạnh nhất (1)…
Ý định của tôi đâu phải là sửa chữa một tật xấu này bằng một tật xấu khác và
không dành sự kính trọng nào đối với cổ nhân vì muốn phản đối cái tinh thần nệ
cổ quá đáng. Tôi không hề kỳ vọng khu trừ thế giá của cổ nhân để độc tôn lý
luận, dầu người ta có muốn xiển dương thế giá của người xưa để cưông toả tâm
trí của người nay…
Để làm rõ sự phân biệt quan trọng này một cách cẩn trọng, cần phải nhận định
rằng có những kiến thức chỉ tuỳ thuộc trí nhớ và thuần tuý thuộc về lịch sử, chỉ
có, đối tượng là biết những gì mà các tác giả trước đã viết ra; có những kiến thức
khác chỉ tuỳ thuộc vào lý luận, có đối tượng là tìm kiếm và khám phá những chân
lý tàng ẩn. Những kiến thức loại đầu thì hạn chế giống như những quyển sách
trong đó chúng được chứa đựng…
Trong những môn học mà người ta chỉ cần tìm cách hiểu biết những gì mà các tác
giả đã viết, như lịch sử, địa lý, luật học, trong những ngôn ngữ và nhất là trong
thần học và cuối cùng trong tất cả những môn học có nguyên lý là, hoặc là sự
kiện đơn giản (2) hoặc là định chế (3) thiêng liêng hoặc nhân vi, tất yếu phải cầu
viện đến kinh sách, bởi vì tất cả những gì người ta có thể biết đã được chứa đựng
trong đó: từ đó hiển nhiên là người ta có thể có kiến thức toàn bộ về môn đó và
không thể thêm thắt gì vào đấy.
Nếu vấn đề là tìm hiểu xem ai là vị vua đầu tiên của dân Pháp; ở nơi nào mà các
nhà đia lý đặt kinh tuyến đầu tiên; những từ nào mà trong một từ ngữ hiện nay
vẫn còn được dùng, và tất cả những sự việc cùng loại này, thì có những phương
tiện nào khác hơn là sách vở có thể chỉ dẫn cho chúng ta? Và ai sẽ có thể thêm
vào điều gì so với những gì mà sách vở dạy cho chúng ta bởi vì người ta chỉ có
thể biết những gì mà sách vở chứa đựng? Chỉ có thế giá mới có thể soi sáng cho
chúng ta về điều đó.
Nhưng ở nơi đâu mà thế giá này có được sức mạnh chính yếu, đó là trong thần
học bởi vì trong đó thế giá không tách rời với chân lý và chúng ta chỉ biết chân lý
qua thế giá: đến nỗi rằng để mang lại sự chắc chắn trọn vẹn cho những môn học
