cũng như nỗi khốn cùng của thân phận mình khi tự rời xa mình để hướng về
Đấng vượt qua mình một cách vô hạn.
Ấn bản năm 1670, ấn bản xuất hiện đầu tiên, rất là tạp nham bởi vì, một đàng,
người ta đã kiểm duyệt những tư tưởng quá táo bạo, quá "giăng-xê-nít", và đàng
khác, chỉ giữ lại những bản văn sáng sủa nhất, hoàn tất nhất, và hơn nữa, con tập
hợp theo một sơ đồ hợp lô-gích nhưng cũng rất võ đoán. Những ấn phẩm sau cố
gắng trung thành hơn với ý đồ (được phỏng đoán) của tác giả.
Con người giữa hai vô hạn (l’homme entre les deux infinis)
Không có đại lượng nào dầu lớn đến đâu, hay nhỏ đến đâu, mà lại không có một
đại lượng còn lớn hơn, hay còn nhỏ hơn; những nhà hình học biết rõ điều đó và
họ khảo sát hai vô cực mà lòng không hề rung động. Do vậy ở đây ta không trao
gửi đến tinh thần hình học nơi con người, mà đến chính con người, mà ta mời gọi
hãy thực hiện, trong sự run rẩy, cuộc kiểm nghiệm về tồn sinh của mình. Nếu vấn
đề chỉ là quan niệm rằng trái đất chúng ta là một thôn làng nhỏ trong vũ trụ bao
la, và rằng con vật bé bỏng nhất là cả một vũ trụ so với những thành phần tạo nên
nó, thì lúc đó trí tuệ có thể tự phỉnh nịnh về sức mạnh của mình, ngay cả nếu nó
đo lường giới hạn của sức mạnh kia. Nhưng vấn đề là đặt vô hạn vào vực thẳm để
đem lại cơn chóng mặt; và thực thế, đấy là thế đứng gây chóng mặt của chúng ta,
là khoảng giữa mà chúng ta đang đặt chân giữa toàn vô (rien) - bởi vì chúng ta
vẫn là một cái gì đó, ít ra cũng lớn hơn một con vật thật bé nhỏ, tuy rằng con vật
này còn chứa cả vô số vũ trụ - và toàn hữu (tout) mà so với nó chúng ta bé đến
nỗi không còn được nhận ra. Không còn là tình huống an nhiên của kẻ nhìn thấy
hai đối cực, vẫn có thể bình thản đo lường hai khoảng cách chia lìa y ta với đôi
bờ vô định. Nói rằng chúng ta hiểu được chút gì đó, chứ không phải tất cả, là
chưa đủ; không có sự khác biệt tương đối với hai đối cực mà chúng ta còn xa lắm
mới hiểu được; con đường quả là xa vời vợi giữa biết chút ít và toàn tri và kiến
thức của chúng ta chả là cái gì, so với điều quan trọng cốt tuỷ: ý nghĩa của tồn
sinh chúng ta.
"Hãy để con người trầm tư quán tưởng toàn thể thiên nhiên trong vẻ uy nghiêm
viên mãn và cao quý của nó, và hãy trở hướng tầm nhìn của y ta ra khỏi những
vật thể thấp hèn bao quanh y ta. Hãy để y ta ngắm nhìn ánh sáng chói lọi kia,
