(Doubles_dits), chứng tỏ rằng đối với mọi sự kiện và mọi lập luận, người ta đều
có thể đối nghịch lại bằng một lập luận khác cũng có sức mạnh ngang bằng: đó là
cửa mở tới chủ nghĩa hoài nghi.
Các biện giả và thợ săn
Socrate và các môn đồ tâm đắc là Xénophon và Platon, đứng vào vị trí chiến đấu,
chống lại các biện giả (các nhà nguỵ biện). Nhân danh Chân Thiện Mỹ, họ khiến
cho các biện giả phải mang danh tiếng xấu không dứt ra được, suốt dòng lịch sử
tư tưởng.
Cuối cuốn Nghệ thuật săn bắt, Xénophon (430 - 355 trước CN) đề ra sự so sánh
giữa nhà nguỵ biện làm hư hỏng thanh niên với người thợ săn giảng dạy những
đức hạnh. Platon, trong đối thoại Nhà Nguỵ biện, cũng sẽ dùng hình tượng đó.
XÉNOPHON
Nói thực là, tôi rất phục tài những kẻ mà người ta gọi là các nhà nguỵ biện,
những kẻ luôn tỏ ra tham vọng dẫn dắt thanh niên về đường thiện hạnh, trong khi
thực tế lại khiến họ lầm đường, lạc lối. Chúng ta có thấy được một người nào mà
các nhà nguỵ biện hiện nay đã đào tạo thành người đức hạnh (1)? Họ có cống
hiến cho công chúng một tác phẩm nào mà việc đọc khiến cho con người tốt hơn?
Trái lại, họ đã cho ra mắt biết bao nhiêu những bài viết phù phiếm nhằm mua vui
cho tuổi trẻ một cách vô bổ mà chẳng nêu lên một lý tưởng đạo đức nào (2),
chẳng đem lại một kiến thức bổ ích nào mà chỉ là những lời phiếm luận dối trá!
Vậy nên tôi mạnh mẽ trách móc họ về những sai lầm nghiêm trọng đến thế. Tôi
cũng phỉ báng những thành ngữ cầu kì hoa mỹ, những kiểu diễn đạt đầy dụng
công giả tạo tràn ngập trong các bài viết của họ (3) & trong khi chúng chẳng hề
cống hiến một nguyên lý nào khả dĩ hướng những người trẻ về đường thiện hạnh.
Tôi chỉ là một đầu óc tầm thường; nhưng tôi không phải không biết rằng sự giáo
dục đầu tiên cho con người lương thiện đến từ thiên nhiên (4) sau thiên nhiên, ta
hãy hỏi chuyện các bậc hiền nhân, những người có ánh sáng minh trí thật sự, chứ
không phải những kẻ chỉ giỏi tài lừa dối…
Do vậy tôi kêu gọi mọi người hãy cảnh giác chống lại những ngôn từ hào nhoáng
của những ông thầy kiêu ngạo kia, và đừng làm ngơ đối với những suy nghĩ lành
