dòng đáng ngưỡng mộ sau đây nhân bàn về tinh lý của triết học Berkeley: "… vật
chất có lẽ là một thứ ngôn ngữ mà Thượng đế nói với chúng ta. Những nền Siêu
hình học về vật chất, mỗi nền làm dày thêm những âm tiết, tạo cho nó một số
phận, dựng nó lên thành thực thể độc lập, lúc đó sẽ làm xao lãng sự chú tâm của
chúng ta về ý nghĩa của âm thanh và ngăn cản chúng ta theo dõi lời thiêng".
(Trực quan triết học - L’Intuition philosophique).
Thuyết duy nghiệm chủ hiện tượng của Hume
Người ta tìm thấy cốt lõi triết học của Hume (1711 - 1776) trong quyển Khảo
luận về Nhân tính (1739 - 1740) "một toan tính đưa phương pháp thực nghiệm
vào những chủ đề đạo đức". Tất cả khởi đi từ những tri giác - mà Locke và
Berkeley có lẽ đã gọi là những ý tưởng - và "mọi tri giác của tinh thần con người
rút về hai loại, phân biệt nhau: ấn tượng và ý tưởng. Chỉ có những ấn tượng là
nguyên thuỷ và những ý tưởng chỉ là những "hình ảnh đã bị xoá mờ của các ấn
tượng trong tư tưởng và trong lý luận chúng ta". Tất cả mọi tri thức của chúng ta
chẳng gì khác hơn là những ấn tượng chủ quan và không một lập luận nào có thể
chứng minh là những ấn tượng kia phải được gây ra bởi những đối vật bên ngoài.
Do kinh nghiệm khách quan cũng như do kinh nghiệm nội tâm chúng ta chỉ biết
những tri giác nhưng do tiết điệu của chúng đôi khi cực kỳ nhanh khiến chúng ta
tin vào một bản thể liên tục hay vào một đồng nhất tính của đối vật trong khi thật
ra chỉ là một chuỗi kế tiếp những hiện tượng". Ý tưởng về một bản thể cũng như
ý tưởng về một cách thức chỉ là một tập hợp những ý tưởng đơn hợp nhất bởi
tưởng tượng, mà người ta đã cho một tên gọi đặc thù cho phép chúng ta gợi nhớ
lại tập hợp này cho chúng ta hoặc cho người khác (Khảo luận về nhân tính). Bản
ngã không thoát ra khỏi ảo tưởng này và thuyết duy nghiệm chủ hiện tượng của
Hume tìm thấy sự diễn tả hoàn hảo trong sự phê phán nguyên lý nhân quả.
Như Ferdinand Alquité đã viết: "Sau sự phê phán thuyết bẩm sinh của Descartes
bởi Locke và sự phê phán bản thể vật chất bởi Berkeley, sự phê phán của Hume
chủ yếu nhắm vào bản thể tâm linh và tính nhân quả. Nhưng người ta cũng có thể
coi Hume như là nhà sáng lập triết học cận và hiện đại, người tiên phong của chủ
nghĩa Kant và của hiện tượng luận".
