luật thứ tư.
MONTESQUIEU, Vạn pháp tinh lý. Quyển I, Chương 2.
1. Ở đây có cách nhìn giống nhau giữa Montesquieu với Jean Jacques Rousseau,
về con người thiên nhiên có trước con người xã hội.
Các luật nhân định (les lois positives)
Những luật lệ được đặt ra bởi những nhà lập pháp trong xã hội loài người điều lý
hoặc là những tương quan giữa những người bị trị với nhau - đó là luật dân sự
(droit civil) - hoặc là tương quan giữa những người bị trị và những kẻ cai trị (les
gouverne’s et les gouvernants) - đó là công pháp hay luật chính trị (droit publique
ou politique) - và cuối cùng là những tương qun giữa các quốc gia với nhau - đó
là quốc tế công pháp (droit des gens / droit international).
Nhưng những luật nhân định này, vốn là những mệnh lệnh của các nhà lập pháp,
không phải là những mệnh lệnh võ đoán (des commandements arbitraires), không
những chúng phải tham thông với luật lệ lớn của thiên nhiên và phải tương thích
với tính siêu việt của các quy phạm thiêng liêng mà chúng cũng phải tương ứng
với bản sắc đặc thù của xứ sở trong đó chúng được thiết định. Cái yếu cầu kép
này biểu thị, nơi mọi luật pháp nhân định, quyền ưu tiên ngôi thứ của bản chất sự
vật (la préséance de la nature des choses).
Một khi con người được tổ chức thành xã hội, họ mất cảm giác yếu đuối, nhưng
cảm giác về bình đẳng trước đây cũng mất. Trạng thái chiến tranh bắt đầu.
Mỗi xã hội riêng biệt dần dần nhận thức được sức mạnh của mình: điều đó dẫn
tới trạng thái chiến tranh giữa các dân tộc. Thế rồi mỗi cá nhân trong một dân tộc
cũng bắt đầu nhận thức về sức mạnh của mình và tìm cách chiếm ưu thế trong xã
hội. Đó là điều dẫn tới trạng thái chiến tranh trong từng xã hội.
Hai thứ trạng thái chiến tranh nói trên dẫn tới phải thiết lập luật lệ giữa người với
người. Là cư dân trên một hành tinh lớn, tất nhiên có nhiều dân tộc, nên phải quy
định quan hệ giữa các dân tộc. Đó là công pháp quốc tế (droit international
public/ droit des gens).
