Khoa học huyền bí ở thế kỷ mười sáu
Ngày nay nói đến khoa học huyền bí (l’ocácultisme/sciences ocácultes) là gợi ra
những tri thức chỉ dành riêng cho những môn đồ tâm truyền, về những điều
huyền bí hay tàng ẩn; và trong mọi trường hợp, là một sự quay lưng lại với triết
học, bởi không một hệ thống triết lý nào - duy lý hay huyền học - muốn bảo
chứng điều dưới mắt họ còn là sự biểu tả của những tín ngưỡng, hay tệ hơn,
những mê tín dân gian, hay thuần túy chỉ là… những trò lừa bịp. Nhưng vào thời
Phục hưng, mọi sự không hẳn là như thế, và một trong những nhà tư tưởng lớn
của thế kỷ mười sáu, Henri Corneille Agrippa đã định nghĩa đối tượng của triết
học huyền bí ở đầu quyển sách mà ông đặt tựa đề Triết học huyền bí hay Ma
thuật (La Philosophie ocáculte ou la Magie). Với từ Ma thuật, ông hiểu đó là ma
thuật tự nhiên, nghĩa là "khả năng có một quyền lực rất lớn và bao gồm một hiểu
biết sâu xa về những sự vật cực kỳ u mật, về bản chất, tiềm năng, đặc tính, bản
thể, hiệu ứng của chúng, nhờ đó có thể tạo ra những hiệu quả diệu kỳ". Công
khai, không bị Giáo hội lên án, ma thuật này đối lập triệt để với loại ma thuật gọi
là siêu nhiên, bị coi là tội ác: đó là ma thuật đen (la magie noire) hay việc kêu cầu
ma quỷ, sau một thoả ước ám muội với những thế lực từ địa ngục. Từ ocáculte
vốn nghĩa là caché (che dấu, ẩn tàng). Nhà khoa học hay triết gia có bổn phận
luôn luôn tìm hiểu sâu xa hơn, đào bới, cày xới sâu rộng hơn lãnh vực của tri
thức. Nhưng ông không thể (hay chưa có thể) tìm ra được, bằng những phương
tiện của các giác quan hay những phương tiện mà sự tích lũy của kiến thức đặt
vào tầm tay ông, những nguyên nhân bí mật hay tàng ẩn của một hiện tượng vật
lý nào đấy. Chính theo cách ấy mà các y sỹ hay các triết gia - như Agrippa,
Paracelse, Cardan v.v…- cho dầu họ có gắn bó với một học thuyết như chủ thuyết
Aristote chẳng hạn, vẫn sẵn lòng chọn lựa trạng thái tinh thần này, vừa bởi tính
khiêm cung khoa học vừa bởi khả năng ngạc nhiên của họ trước những đặc tính
đáng hâm mộ của bao loại thảo mộc, động vật, khoáng sản, của thiên nhiên nói
chung: một cây nào đó luôn hướng về phía mặt trời, nam châm hút sắt, có những
tiếp xúc đưa đến chết chóc hay ngược lại những biểu hiện thân thiện đáng lưu ý
giữa một cây nào đó với một con vật nào đó v.v… Tất cả những điều đó thuộc về
khoa học huyền bí. Ma thuật là suối nguồn chung của thuật chiêm tinh và thuật
luyện kim đan, cũng như mọi thực hành ít nhiều trực tiếp liên kết với chúng trong
