tiết kiệm; bàn luận về sản vật thì coi trọng ngũ cốc vải vóc, xem
thường đồ chơi quý giá. Khi mới tiếp nhận thiên mệnh, đều tuân theo
những nguyên tắc này để đạt được nền chính trị trong sáng; nhưng sau
khi yên định được một chút thì phần lớn đều vi phạm những nguyên
tắc này mà bại hoại phong tục xã hội. Tại sao lại như vậy? Lẽ nào
không phải là vì ở ngôi chí tôn, có được của cải thiên hạ, nói lời không
ai dám không thuận theo, việc làm mọi người phải phục tùng, công
đạo bị tình cảm cá nhân che khuất, lễ nghi pháp độ bị sở thích dục
vọng làm tổn hại đó sao? Xưa có câu: “Không phải là biết nó khó
khăn, mà là thực hiện nó khó khăn; không phải là thực hiện nó khó
khăn, mà là kiên trì nó đến cùng khó khăn”. Thực đúng như vậy.
Bệ hạ hai mươi tuổi đã ra sức cứu thiên hạ hỗn loạn, dẹp yên cả
nước, gây dựng cơ nghiệp đế vương. Đầu thời Trinh Quán chính là lúc
bệ hạ thanh niên lực tráng, kìm nén giảm bớt sở thích dục vọng, đích
thân thực hành tiết kiệm, trong ngoài yên vui thái bình, thế nên xuất
hiện cục diện đại trị thanh minh. Luận về công lao thì đến Thương
Thang, Chu Võ Vương cũng không sánh kịp; nói về đạo đức, thì ngay
Nghiêu Thuấn cũng còn kém xa. Thần từ khi được đề bạt làm tả hữu
của bệ hạ, hơn mười năm nay thường hầu bệ hạ ở những nơi bàn đại
kế quân quốc, nhiều lần tiếp nhận chỉ thị anh minh. Bệ hạ thường ca
ngợi phương pháp trị vì nhân ái, chính nghĩa, kiên trì mà không từ bỏ;
khen ngợi chí hướng chất phác tiết kiệm, từ đầu đến cuối không thay
đổi. Một câu nói có thể làm cho nước nhà hưng thịnh, ý muốn nói
chính là đạo lý này. Lời nói của bệ hạ còn ngân vang trong tai, sao có
thể quên nó được? Những năm gần đây, bệ hạ đã có chút đi ngược lại
chí hướng ban đầu, tinh thần đôn hậu thuần phác đã dần không còn
kiên trì đến cùng được. Xin liệt kê một vài điều hiểu được như sau:
Năm Trinh Quán thứ nhất, bệ hạ không phiền nhiễu trăm họ,
không tham dục, sự giáo hóa trong sáng yên lành lan tỏa đến các vùng
xa xôi hẻo lánh. Nay khảo sát lại thì phong khí này đã dần biến mất.
