TRÒ CHUYỆN VỚI TRỊNH XUÂN THUẬN - Trang 101

ra áp lực đối với các chính phủ, được thể hiện bởi việc tổ chức các hội thảo
quốc tế để thử loại bỏ các chất gây ô nhiễm trên quy mô toàn cầu.
Thế nhưng ông đã xây dựng đạo đức dựa trên cái gì? Cái gì cho phép ông
nói: nghiên cứu này là tốt còn nghiên cứu kia là xấu? Và xét cho cùng điều
đó có liên quan với đức tin của ông, với thế giới quan của ông không?
Tôi áp dụng nguyên lý phổ quát có trong tất cả các tôn giáo: không làm
điều xấu cho đồng loại. Đối với tôi, một nghiên cứu là tốt nếu như nó tôn
trọng con người và là xấu nếu nó làm phương hại tới phẩm giá hoặc gây tổn
hại cho hạnh phúc của con người.
Ví dụ rõ ràng nhất về những nghiên cứu xấu xa, đó là việc chế tạo vũ khí
giết người. Tôi rất sửng sốt khi biết rằng trong cuộc chiến tranh ở Việt
Nam, một ủy ban có tên là “Division Jason” được thành lập do sáng kiến
của Lầu Năm Góc, gồm những nhà khoa học lớn của nước Mỹ, trong đó có
nhiều người được giải thưởng Nobel, có nhiệm vụ chuyên lo về chiến tranh
điện tử ở Việt Nam. Ví dụ, Murray Gell-Mann, người được giải thưởng
Nobel vì đã phát minh ra các hạt quark-hạt cơ bản cấu tạo nên vật chất,
cũng tham gia trong cái ủy ban đó. Thật là đau khổ khi nghĩ rằng mỗi tháng
những bộ óc cỡ ấy lại gặp nhau một lần để bàn bạc xem làm thế nào để chế
tạo được những quả bom hiệu quả hơn, giết được nhiều người hơn. Tất
nhiên, ở đây cũng còn có động cơ về hệ tư tưởng nữa. Nhiều nhà vật lý gốc
châu Âu đã mang nặng tư tưởng chống cộng. Việt Nam vào thời điểm đó
được hình dung là mối hiểm họa cộng sản có nguy cơ xâm chiếm toàn bộ
vùng Đông Nam á. Đây là học thuyết đôminô đã từng nổi tiếng một thời:
Nếu Việt Nam rơi vào tay cộng sản thì tất cả các nước láng giềng khác
cũng sẽ như vậy giống như các quân bài sụp đổ hàng loạt. Cần phải chặn
đứng sự bá quyền đó bằng mọi giá mà vì mục đích đó người ta phát minh ra
những vũ khí giết người hiệu quả nhất có thể được.
Về cá nhân mình, tôi không bao giờ tham gia vào những nghiên cứu như
vậy. Nhưng vào thời chiến, sự phân biệt giữa cái thiện và cái ác không phải
bao giờ cũng rạch ròi minh bạch. Ví dụ, các nhà khoa học làm việc ở Los
Alamos trong sa mạc New Mehico đều biết rằng họ đang xây dựng một vũ
khí có sức mạnh giết người chưa từng có trong lịch sử trước đó. Tuy nhiên,