TRÒ CHUYỆN VỚI TRỊNH XUÂN THUẬN - Trang 96

các nhà quân sự và chính trị để ngăn cản họ sử dụng những phát minh của
mình cho những mục đích giết người hoặc phi đạo đức.
Vấn đề trách nhiệm của nhà khoa học đối với xã hội xuất hiện lần đầu tiên
và cũng đầy bi kịch là vào thời gian Chiến tranh Thế giới lần thứ 2, khi
Albert Einstein dưới áp lực của nhà vật lý người Mỹ gốc Hungary Léo
Szilard, đã viết một bức thư cho Tổng thống Mỹ Franklin Roosevelt yêu
cầu ông ta cho chế tạo bom nguyên tử. Cộng đồng khoa học lúc đó nghĩ
rằng Hitler đã có đủ phương tiện để chế tạo nó và nếu ta không nhanh tay,
thì với một vũ khí như thế có thể có nguy cơ y sẽ trở thành bá chủ thế giới.
Roosevelt đã đồng ý và các nhà vật lý xuất sắc nhất của các nước đồng
minh đã tụ tập về Los Alamos ở sa mạc New Mehico để chế tạo bom A
dưới sự lãnh đạo của nhà vật lý người Mỹ Robert Oppenheimer. Vụ thử đầu
tiên được tiến hành vào một buổi sáng tháng 7 năm 1945 ở Nevada và khi
nhìn thấy khối lửa khổng lồ bốc lên, Oppenheimer hiểu ngay rằng thế giới
sẽ không bao giờ còn như trước nữa. Hai câu thơ của bài thơ tiếng Hindu,
Bhagavad-Gita, chợt thoáng qua đầu ông:
“Tôi là thần chết
Tôi trở thành kẻ tàn phá thế gian này”
một linh tính, thật không may, đã tỏ ra quá đúng khi mấy tuần sau hai quả
bom nguyên tử đã được ném xuống hai thành phố Nhật Bản Hiroshima và
Nagasaki. Nhà vật lý đã biết tội lỗi của mình và từ đó ông không còn thờ ơ
được nữa. Và vào những năm 1950, Oppenheimer đã từ chối tham gia chế
tạo bom khinh khí (bom H), một loại bom còn mạnh hơn nữa (bom này lấy
năng lượng từ sự tổng hợp hiđrô, trong khi đó bom A lấy năng lượng từ sự
phân hạch hạt nhân urani).
Nước Mỹ khi đó đang nổi lên cao trào của chủ nghĩa McCarthy, một cơn
hoang tưởng chống cộng gay gắt. Nhà vật lý người Mỹ gốc Hung Edward
Teller, cha đẻ bom H của mỹ, đã câu kết với thượng nghĩ sĩ McCarthy buộc
tội Oppenheimer là cộng sản. Oppenheimer không bao giờ hòa giải với lời
buộc tội không đúng đó và sự nghiệp khoa học của ông đã bị tổn hại
nghiêm trọng. Tôi luôn rất có cảm tình với những quan điểm của ông, một
nhân vật đầy bi kịch của lịch sử những mối quan hệ giữa các nhà khoa học