kiên tâm ra sao? Con không thể nói về cha con mà không nhắc đến mẹ
con.
- Khi Phabry cho ông biết mẹ con không chịu vào bệnh viện để được
cứu chữa vì không muốn xa con, ông rất cảm động!
- Ông nội sẽ thương mẹ con, sẽ yêu quý mẹ con, nhất định là thế!
- Con sẽ kể với ông nội về người phụ nữ ấy!
- Con sẽ nói với ông nội về người con dâu của ông nội. Con sẽ làm
cho ông nội thương yêu mẹ con. Con lướt qua phần này. Chúng con từ
giã Ấn Độ để về Pháp.
Đến Xuê, cha con mất hết tiền bạc mang theo. Bọn chạy việc đã lấy
hết sạch! Con chẳng hiểu bằng cách nào.
Ông Vunphran có một cử chỉ. Hình như ông muốn nói phần ông, ông
hiểu “tại sao?”
- Không còn tiền bạc, đáng lẽ đi trực tiếp về Pháp, chúng con phải đi
qua Hy Lạp để đỡ tốn kém. Đến Aten, vì cha con có sẵn những dụng cụ
để làm ảnh, nên ông chụp chân dung để kiếm tiền độ nhật. Ông mua một
cỗ xe, một con lừa, con Palica, con lừa sau này đã cứu con khỏi bị chết
đói. Cha con muốn theo đường bộ trở về Pháp, vừa đi vừa chụp ảnh trên
đường đi. Nhưng chao ôi! Người chụp ảnh ít quá! Con đường xuyên qua
núi lại rất gian khổ. Nó nhỏ hẹp và rất khó đi. Có ngày Palica suýt chết
đến vài mươi lần! Con đã nói với ông nội là cha con lâm bệnh ở
Busôvátcho. Hôm nay, xin ông đừng bắt con kể cha con chết như thế
nào? Khi cha con không còn nữa, mẹ con chúng con cũng vẫn phải tiếp
tục cuộc hành trình. Chúng con thu nhập ít quá! Con phải tìm mối để cho
cha con chụp ảnh. Bây giờ, không còn cha con, nên thu nhập càng ít hơn!
Rồi con sẽ kể cho ông nội nghe những chặng đường đói khổ ấy, nó kéo
dài từ tháng mười một đến tháng năm, từ giữa mùa đông cho cả lúc đến
Paris nữa, ông Phabry vừa cho ông nội hay mẹ con chết ở nhà trọ bác
