Họ làm ăn đến lấm lưỡi, đói thô lố con mắt, mà vẫn thổi khèn, hát,
múa, nô giỡn. Phần vì quen vui, phần vì họ muốn quên bớt khổ. Uất lên, họ
ùa dậy như sóng thần dữ dội, để rồi sau đó lại phẳng lặng như nước sông
êm. Nếu họ hiểu được lẽ công bằng ở đời, chắc họ sẽ đấu tranh đến cùng, vì
quả thật dân làng đang khổ.
Người dân Lào bình thường không hay nghĩ xa. Họ không hiểu lẽ
huyền của Trời Phật, và cũng không muốn tìm hiểu như Văn Thon. Chùa là
nơi thờ cúng và hội hè của họ, sư là người dạy chữ và cúng lễ cho họ được
phúc, giáo lý là lời Phật răn bảo họ ăn ở thế nào cho phải chăng. Chỉ có thế.
Đạo Phật bước vào làng Lào đã trút bỏ bộ mặt thần bí thâm nghiêm để hòa
theo tiếng khèn điệu múa của một dân tộc luôn luôn yêu đời, dù cuộc đời
ấy nhiều nước mắt hơn mật ong. Người Lào không cần và không thích một
thứ tôn giáo khổ hạnh, ép xác, bắt tín đồ run sợ trước đấng Tối linh, quất
roi vào mình mà sám hối những tội lỗi từ kiếp nảo kiếp nào không ai biết.
Họ cũng không muốn héo mòn trên sách kinh như Văn Thon.
Văn Thon dần dần đi vào bế tắc, tuyệt vọng. Anh không tìm ra chân
lý.
Anh trở nên cáu bẳn, lánh mặt mọi người. Suốt kỳ phăn xả ba tháng,
các bạn tu phải ngồi yên trong chùa tụng niệm, họ sốt ruột lắm. Riêng Văn
Thon thấy dễ chịu. Những tháng khác, anh cũng chỉ sớm sớm đi khất thực
một vòng quanh làng, tụng hai bài kinh Nhặt thả và Xắp phi, nhận mấy
nắm cơm bỏ vào âu đồng rồi lặng lẽ ra. Sư cụ thấy anh gầy đến chỉ còn hai
con mắt đen hoắm trên khuôn mặt luôn luôn sa sầm, bèn mượn lời Phạ In
khuyên đức Phật ngày xưa mà răn anh: "Muốn cây đàn nhị kêu đúng tiếng
thì chớ để dây căng quá hay chùng quá". Văn Thon lầm lầm không đáp.
Anh sống một mình một cõi, chán ngấy tất cả.
Một hôm có người nghèo đến ngủ nhờ nhà chùa. Một ông lão trán cao,
tóc và râu lốm đốm bạc, lưng hơi còng, mặc phạ xà lùng vá nhiều chỗ. Lễ
sư cụ xong, ông lão xuống nhà khách. Văn Thon ngờ ngợ mãi, đi theo ông
