Chồng đánh đàn, vợ múa. Mẹ Pha múa ít người theo kịp. Con đã gả chồng
mà trông bà ta vẫn ong óng như gái đương xuân.
Sau ngày làng bị Pháp vây đốt, lùa ra ở cạnh đồn, gia đình cụ Thít La
tan nát dần.
Anh con trốn ra vùng du kích, theo bộ đội Itxala. Chồng Pha cũng bỏ
nhà đi biến, không biết đi đâu. Mẹ Pha ho khan một năm liền, gầy rộc đi,
thổ ra máu hai lần rồi chết. Cụ Thít La lầm lũi chặt gỗ làm giàn thiêu xác
vợ. Thiêu xong, cụ uống một bữa rượu thật say, lấy cái đàn khoỏng vông ra
ngồi đánh những bài ngày xưa vợ hay múa, đánh suốt đêm, nước mắt nhỏ
xuống mười sáu cái đĩa đồng trên đàn. Rồi ông cụ lại gửi mua nòng súng
kíp về rèn súng. Mỗi khẩu súng phải nộp những năm chục đồng bạc thuế.
Pháp lại hay cấm rừng, nên dân trong vùng không đậm mua súng. Tuy vậy,
không hiểu sao ông cụ vẫn bán chạy tay, xong khẩu nào đi veo khẩu ấy, tiền
thì lại chả thấy đồng nào, cả nhà cứ phải ăn củ rừng thay cơm.
Cách đây vài tháng, chồng Pha về. Lúc ra đi là anh con buôn ngồi đầu
voi đi đổi muối lấy thóc, nay lại đóng lon quan một của Pháp, có lính đồn
vác súng theo hầu, bắt dân làng gọi là thàn (ngài). Pha đâm bổ ra gọi "anh
Muôn!", rồi đứng sững, ngơ ngác. Muôn trèo lên nhà được một lúc thì nghe
cụ Thít La gắt to tiếng. Muôn nhảy vọt xuống sân, vừa kịp tránh cái kìm sắt
bay sạt qua tai, cắm xuống đất. Muôn rút súng ngắn cầm tay, ngoáy ngoáy
mũi súng, chừng định bắn bố vợ. Pha ào đến ôm chồng. Muôn cười nhạt bỏ
về đồn. Pha chạy theo mấy bước. Cụ Thít La gọi giật lại:
- Pha! Mày theo nó thì đừng bước về nhà nữa! Xéo!
Pha ngồi bệt xuống đất, khóc không ra tiếng.
Cụ Thít La từ con rể. Cụ uống rượu nhiều hơn trước, lại làm thơ. Cụ
lấy cái tích hang núi Vượn, đặt thành bài con lâm thật hay. Dân làng nhiều
