Chartkov đứng sững một lúc giữa căn phòng họa lộng lẫy của mình.
Tất cả những gì trước kia là cuộc sống, cuộc đời của anh ta trong khoảnh
khắc chợt tỉnh dậy, tuổi trẻ trở lại như những tia lửa tài năng đã tắt ngấm của
anh ta nay chợt bùng cháy trở lại. Mảnh vải bưng kín mắt nay bỗng rơi
xuống. Trời ơi! Anh ta đã làm gì với những năm tháng đẹp đẽ nhất của đời
mình, làm sao anh ta lại đã có thể tiêu diệt, dập tắt những tia lửa có thể đã
bùng cháy, ngọn lửa mà lẽ ra cũng đẹp đẽ, hùng vĩ, và có lẽ cũng khiến được
những giọt lệ kinh ngạc và biết ơn ứa ra trong các khóe mắt? Đã giết chết
hết tất cả những cái đó, giết chết một cách phũ phàng, không chút tiếc
thương! Dường như tất cả những cố gắng xưa kia của họa sĩ, tất cả mối hăm
hở trước kia, đã sống lại trong anh ta vào đúng cái giây phút này. Chartkov
cầm lấy bút đến gần giá vẽ, tâm trí căng thẳng làm mồ hôi chảy ròng ròng
trên mặt; anh ta chỉ có mỗi một ước vọng. Mỗi một ý nghĩ vẫn thường nung
đốt: anh ta muốn vẽ một thiên thần bị sa đọa. Nhưng chao ôi! Mọi hình thù,
dáng điệu, mọi bố cục, tư tưởng, đều khuôn theo một trật tự đã quy định sẵn,
không chút gắn bó với nhau! Cây bút và trí tưởng của anh ta đã quá quen
đóng trong cùng một cái khuôn duy nhất; cái khát vọng hăm hở bất lực
không đủ sức vượt qua khuôn khổ, không bẻ gãy nổi những xiềng xích mà
chính anh ta đã đem trói buộc mình vào; cái khát vọng ấy hình như ngay từ
đầu đã mang trong bản thân nó một cái gì ngụy ảo, sai lầm. Họa sĩ đã không
thèm bước theo những bậc thang dài dặc và đầy gian khổ của việc tiếp thu
dần dần những kiến thức, những quy luật cơ bản đầu tiên là cơ sở cho mọi
cái vĩ đại trong tương lai. Nỗi hờn giận nung nấu trong lòng, Chartkov sai
vứt khỏi xưởng họa tất cả những tác phẩm anh ta vẽ gần đây, tất cả những
bức tranh thời thượng, tất cả những chân dung sĩ quan khinh kỵ, mệnh phụ,
tư vấn quốc gia. Anh ta đóng cửa ngồi một mình trong phòng, dặn người nhà
cấm cửa, không tiếp ai rồi vùi đầu vào làm việc. Anh ta miệt mài vẽ, chăm
chỉ, kiên nhẫn như một gã thiếu niên, như một chú học trò. Nhưng tất cả
những nét anh ta vẽ lúc này mới bạc bẽo một cách tàn tệ làm sao! Chốc chốc
lại phải ngừng tay vì vấp phải chỗ chưa biết đến những yếu tố cơ bản đầu
tiên; cái tính máy móc đơn giản và vô nghĩa làm nguội lạnh cảm hứng và
chặn đường óc tưởng tượng của anh ta. Bút vẽ của anh ta cứ bất giác quay
