đầy ních những giày. Mỗi người thưởng thức tranh một cách riêng; mấy bác
mu gích giơ tay chỉ trỏ, mấy anh lính xem xét tận nơi, vẻ nghiêm trang; mấy
thằng bé đi ở, mấy chú học nghề cười đùa chỉ trỏ cho nhau xem những bức
biếm họa để rồi trêu nhau; những bác hầu phòng có tuổi khoác áo dạ thô thì
chỉ cốt đứng lại để ngáp; còn những cô bán hàng rong, đúng kiểu các bà mẹ
nhà quê Nga, do bản năng cũng chạy đến để nghe thiên hạ bàn tán và xem
người ta đang làm gì.
Đúng lúc ấy, Chartkov, một họa sĩ trẻ tuổi, đi ngang qua trước gian
hàng, bất giác cũng dừng lại. Nhìn chiếc áo khoác cũ kỹ và bộ quần áo
không chút cầu kỳ ta biết anh ta thuộc hạng người sống chỉ vì công việc,
không có thì giờ nghĩ đến trang phục, tuy món này vốn là thứ hấp dẫn đám
thanh niên lạ thường. Anh ta lúc đầu dừng chân trước gian hàng chỉ để cười
thầm những bức tranh xấu xí nọ. Nhưng rồi sau, bất giác, anh trở nên đăm
chiêu tư lự; anh băn khoăn không hiểu những bức tranh này liệu có ai cần
đến. Ừ, người dân Nga ưa chuộng những bức thư Yeruslan Lazarevich, Ngốn
khỏe và Nốc khỏe, Foma và Yerema điều đó anh chẳng lấy làm lạ; những đề
tài ấy rất đơn giản và dễ hiểu, nhưng còn những mớ tranh tồi quét sơn dầu,
màu sặc sỡ và bẩn thỉu kia thì ai mua? Ai là người cần đến bức chân dung
bác nông dân xứ Flandre, đến những bức tranh sơn thủy xanh đỏ kia, những
bức tranh mặc dù được vẽ với nhiều tham vọng nhưng chỉ càng làm cho
nghệ thuật thêm hổ nhục mà thôi. Đây hẳn không phải là những công trình
của một đứa trẻ tự học vẽ lấy. Vì nếu thế thì dù toàn bộ có vẻ méo mó và
cứng nhắc đi chăng nữa bức tranh vẫn có sinh khí. Còn ở đây, chỉ thấy một
trí óc đần độn, một sự bất tài già cỗi và bất lực, tự tiện tôn mình lên hàng
nghệ thuật, lý ra chỉ xứng đáng với những nghề nghiệp hết sức thấp kém,
một thứ bất tài tuy nhiên vẫn còn trung thành với thiên hướng nghề nghiệp
và đã đem được những phương pháp riêng của mình vào nghệ thuật. Đâu
đâu cũng lại thấy những màu nước thuốc ấy, cũng vẫn cái cách làm ấy, một
thủ thuật đã thành thói quen của một con người máy thô sơ chứ không phải
của một con người thật… Chartkov đứng hồi lâu trước những bức tranh bẩn
thỉu ấy, đầu óc đã không còn nghĩ đến chúng nữa. Trong khi đó, lão chủ
hiệu, người nhỏ bé loắt choắt mặc áo dạ thô, bộ râu cạo từ Chủ nhật tuần
