đức cha không quên bố con đâu, còn con thì đức cha sẽ chú ý tới”. Cha tiền
lãnh và các linh mục lúc bấy giờ có mặt ở bàn thờ, nghe hai bên đối đáp
nhau bằng tiếng La tinh như vậy, cũng ngạc nhiên không ít, và mỗi cha đều
tỏ ý hài lòng khen ngợi cha. Con ạ, râu chưa bén cằm cha đã đọc được tiếng
La tinh, tiếng Hy Lạp, tiếng Pháp, thông hiểu triết học, toán học, lịch sử thế
tục và đủ mọi ngành khoa học. Chúa đã phú cho cha một trí nhớ rất lạ, có
những đoạn đọc vài ba lần cha đã thuộc lòng. Các vị thầy và các ân nhân
của cha đều lấy làm lạ và tiên đoán rằng cha sẽ trở thành một người tối
uyên bác, một ngọn đuốc sáng của giáo hội. Chính cha cũng muốn lên Kiép
tiếp tục học hành, nhưng bố mẹ cha không cho phép đi. Ông thân cha nói:
“Con cứ học suốt đời như thế, bố mẹ biết đợi con đến bao giờ”. Nghe nói
vậy, cha bèn bỏ học và ra nhận chức. Dĩ nhiên thế là cha đã không thành
thông thái nhưng ngược lại cha đã vâng lời cha mẹ, yên ủi tuổi già hai
người, chôn cất hai người chu đáo. Đức vâng lời còn quý hơn ăn chay và
cầu nguyện.
- Chắc cha quên hết các khoa học rồi còn gì! - ông Kudmitsốp nhận xét.
- Làm sao mà không quên được? Đội ơn Chúa, nay đã gần tám mươi rồi.
Triết học và tu từ học thì còn nhớ được ít nhiều, chứ các thứ tiếng với lại
toán học thì đã quên sạch.
Cha Khrixtophor nheo nheo đôi mắt, ngẫm nghĩ một lát rồi nói khe khẽ:
- Bản thể là gì? Bản thể là một sự vật tự tại, không đòi hỏi một cái gì khác
để thực hiện bản thân nó.
Cha lắc đầu rồi bật cười vì xúc động.
- Thức ăn tinh thần! - cha nói. - Đúng thế, vật chất nuôi dưỡng xác thịt, còn
thức ăn tinh thần nuôi dưỡng linh hồn.
- Khoa học gì thì khoa học, - Kudmitsốp thở dài, - chứ không đuổi kịp
