người có tài. Có nhiều loại tài năng: tài viết văn, tài diễn kịch, tài hội họa,
còn anh thì có một tài năng riêng biệt - đó là tài làm người. Anh nhạy cảm
đặc biệt đối với những nỗi đau nói chung. Như một diễn viên xuất sắc giỏi
lắp lại giọng nói, cử chỉ, điệu bộ của người khác, tấm lòng Vaxilép cũng dội
lại rất nhanh những nỗi đau của mọi người. Nhìn thấy người khác khóc, anh
cũng rưng rưng nước mắt, bên cạnh người thể xác đau đớn, anh cũng rên rỉ
đau đớn; và nếu có ai bị đánh đập thì anh cảm thấy như chính mình bị đánh
đập, anh hoảng sợ như một đứa trẻ nhưng rồi anh vẫn chạy đến che chở,
bênh vực người yếu đuối. Sự đau khổ của người khác kích động anh, đẩy
anh vào tâm trạng bất bình thường...
Tôi không biết người bạn của Vaxilép nói có đúng không nhưng cái tâm
trạng mà anh đang trải qua khi vừa tìm được cách giải quyết cho vấn đề ấy
giống như là sự cảm hứng. Anh khóc, anh cười, anh nói to lên những lời mà
ngày mai anh sẽ nói, anh cảm thấy một tình yêu sôi nổi với những người sẽ
theo lời anh, cùng đứng bên anh trên góc ngõ ấy để mà khơi gợi tấm lòng
sùng đạo của mỗi người; anh ngồi xuống viết thư, tự thề thốt với mình...
Tâm trạng ấy giống như trạng thái cảm hứng cũng bởi vì nó không kéo dài.
Chẳng mấy chốc mà Vaxilép cảm thấy mệt mỏi rã rời. Cả cái con số khổng
lồ những gái điếm ở Luân Đôn, ở Hămbua, Vácsava đè nặng lên tâm trí anh
như núi đè xuống đất; anh cảm thấy sợ sệt, trước cả cái đám người đông
đúc vô số đó; anh nhớ ra rằng, anh không phải là người biết cách nói năng,
rằng tính nết anh vốn rụt rè, yếu đuối, rằng liệu những con người dửng
dưng kia có nghe lời anh không, có hiểu anh không, một sinh viên luật năm
thứ ba, một người sợ sệt và chẳng có địa vị gì, rằng lòng sùng đạo thực sự
không phải chỉ thể hiện trong lời thuyết giáo mà còn ở việc làm...
Khi trời đã sáng và ngoài phố tiếng xe ngựa đã chạy lóc cóc, Vaxilép nằm
bất động trên đivăng và nhìn chăm chăm vào một điểm. Anh không còn
nghĩ về phụ nữ, về đàn ông, về sùng đạo nữa. Anh chỉ còn thấy một nỗi đau
đang day dứt tâm hồn anh. Đó là nỗi đau âm ỉ, mơ hồ, không rõ rệt, vừa
giống như một nỗi buồn, lại vừa giống như niềm sợ hãi ở mức tột đỉnh, vừa
