dáng của họ. Kinh nghiệm dần dà dạy anh rằng, khi anh đánh bài hay ăn
điểm tâm với một kẻ phàm tục thì hắn tỏ ra là một người ôn hòa, khoan
dung thậm chí cũng không đến nỗi đần; nhưng chỉ cần chuyển sang nói với
hắn về một cái gì đó không ăn được như về chính trị hay khoa học chẳng
hạn thì lập tức hắn bị bí và tuôn ra một thứ ngu si và độc ác đến mức chỉ
còn biết khoát tay mà tránh xa. Khi Xtarxép thử bắt chuyện với một kẻ
phàm tục thậm chí mang danh là cấp tiến chẳng hạn như về điều rằng nhân
loại, nhờ trời, đang tiến lên phía trước và tương lai sẽ không cần phải có
chứng minh thư, không có các án tử hình, thì kẻ phàm tục liếc nhìn anh với
vẻ hoài nghi và hỏi: “Thế nghĩa là đến lúc ấy, người ta có thể cắt cổ bất kỳ
ai ngoài phố à?” Khi bạn bè tụ tập ăn tối hay uống trà và Xtarxép nói rằng
cần phải lao động, không thể sống mà không lao động thì mọi người lầm
tưởng đó là lời trách móc; họ nổi cáu và hăng hái cãi lại. Tuy thế bọn họ
quả thực đều không làm gì, không làm một chút gì, không quan tâm đến
một việc gì, và không sao có thể nghĩ được điều gì để nói chuyện với bọn
họ. Xtarxép thường tránh bắt chuyện, anh chỉ ăn và đánh bài. Nếu tình cờ
ghé vào nhà nào đang có lễ lạt và được mời ăn, thì Xtarxép ngồi xuống lặng
lẽ ăn, mắt nhìn xuống đĩa. Tất cả những gì người ta nói với nhau vào lúc ấy
đều tẻ nhạt, vô nghĩa, ngu xuẩn; điều đó làm anh cảm thấy khó chịu, bực
bội, nhưng anh chỉ im lặng. Vì anh hay nghiêm nghị ngồi im mà nhìn xuống
đĩa thức ăn nên người ta gọi anh là “người Ba Lan khó đăm đăm”, mặc dù
anh chẳng bao giờ là người Ba Lan cả.
Anh tránh xem các trò giải trí như hòa nhạc, sân khấu, nhưng tối nào cũng
đánh bài rất say sưa đến chừng ba giờ đêm. Còn có một thú vui nữa mà anh
thấy quen dần ấy là cứ tối tối rút từ các túi ra những tờ giấy bạc kiếm được
do đi khám bệnh. Có khi anh đếm được chừng bảy mươi rúp giấy bạc nhét
khắp các túi, những tờ giấy bạc màu vàng, màu xanh tỏa đủ thứ mùi - mùi
nước hoa, mùi giấm, mùi trầm hương hay dầu cá... Khi gom góp được vài
trăm rúp, anh đem gửi vào tài khoản vãng lai của Hội tương trợ tín dụng.
Trong vòng bốn năm từ sau khi Êkatêrina Ivanốpna đi khỏi, anh đến thăm
nhà Turkin chỉ có hai lần, theo lời mời của Vêra Iôxipốpna - bà vẫn tiếp tục
