Mãi lúc ấy, hoàng hôn mới xoá nhoà dần những nét chữ trên mặt giấy trắng,
thứ hoàng hôn ngắn ngủi như một chớp mắt. Ông lão tựa đầu vào một tảng
đá, khẽ nhắm mắt lại. Và khi ấy, “Thánh nữ đồng trinh từng bảo vệ
Trenxtôkhôva” mang hồn ông về với “những cánh đồng lúa hắc mạch đẹp
như tranh”. Trên trời hãy còn lưu lại những vệt sáng đỏ và vàng, ông lão
bay theo những con đường ánh sáng ấy về phía phương trời thân yêu. Ông
nghe thấy tiếng rì rào của những rừng tùng bách, tiếng róc rách của những
dòng sông quê hương. Mọi vật vẫn giống hệt như ngày xưa. Mọi vật hỏi
ông lão: “Ông còn nhớ chứ ?”. Ông nhớ chứ ! Chính ra, ông vẫn đang nhìn
thấy rõ ràng ngay trước mắt này là những cánh đồng ruộng mênh mông với
những bờ ruộng dọc ngang, này là những đồng cỏ, những cánh rừng, làng
mạc. Đã là đêm rồi ư ? Thường vào giờ này, ngọn đèn pha của ông đã chiếu
sáng đêm đen trên biển, song lúc này đây ông lại đang ở làng quê ông. Mái
đầu già nua gục xuống ngực mơ màng.
Những bức tranh kéo nhanh và khá lộn xộn qua trước mắt ông. Ông không
trông thấy mái nhà mình đâu cả, bởi chiến tranh đã khiến nó trụi đi, ông
cũng không nhìn thấy mẹ cha, hồi song thân khuất núi khi ông hãy còn là
đứa trẻ. Song ông nhìn thấy làng mình rõ như ông chỉ vừa mới rời làng
ngày hôm qua mà thôi; một dãy dài những ngồi nhà với các ô cửa sáng đèn,
con đập, cái cối xay, hai chiếc ao cạnh nhau đêm đêm vang lên những dàn
đồng ca uềnh oàng của lũ ếch nhái.
Đã từng có lúc ông lão thức canh làng ban đêm, giờ đây kỉ niệm ấy chợt
sống lại trong một chuỗi hình ảnh. Này đây, ông lại là chàng lính khinh kỵ,
trẻ măng đang đứng canh... Từ phía xa, quán rượu mở những con mắt rực
lửa, vang tiếng hát ca, tiếng gót giầy nện rầm rập giữa cái tĩnh mịch của
đêm thanh, giọng vĩ cầm và baxet nỉ non. “U-ha ! U-ha !” Đó là toán lính
khinh kỵ, phi ngựa nhanh vun vút lửa toé ra dưới móng, chỉ có ông phải
ngồi một mình đến phát ngán trên lưng chiến mã nơi đây ! Thời gian biếng
nhác trôi đi. Mãi rồi những ánh đèn cũng tắt đi, trước mắt giờ chỉ có sương
mù dầy đặc. Hơi nước từ đồng cỏ bốc lên bao trùm gian thế trong một màn
