Doãn so sánh túp nhà lụp sụp, tối tăm ở hai bên vệ đường với những
mái nhà gạch cụ Thượng đỏ tươi lẩn sau chùm lá hoàng lan phấp phới ánh
sáng. Bên trong bức tường cao, ngọn cắm đầy mảnh chai vỡ, là một thế giới
khác, biệt lập và sự nghèo khổ, bẩn thỉu hình như đến bức tường là ngừng
hẳn lại.
Lúc đó Doãn thấy cái nghệ thuật của chàng không khác gì bức tường
cao kín kia bấy lâu đã che khuất mắt chàng không cho nhìn thấy những
cảnh tiều tụy ở bên ngoài. Chỉ ít lâu nay, chàng mới mở mắt nhìn, nhưng
không phải tìm cảnh để vẽ như trước; Doãn nhận thấy nghệ thuật của chàng
như bức tường lở dần dần, mỗi ngày lại để lộ ra trước mắt chàng thêm một
mẩu phong cảnh, tuy xấu xí nhưng một lần đã in vào trí não thì không tài
nào xóa bỏ được nữa.
Khi vào đến sân, nhìn những bọn người rải rác khắp nơi đợi vay thóc
vay tiền, Doãn có cái cảm tưởng rằng sự nghèo khó đã theo chàng ùa vào
trong nhà. Màu quần áo họ, thảm đạm như màu Doãn, trái ngược hẳn với
màu vàng sáng chói của giá lộ bộ, của những chữ đại tự trên hoành phi, với
màu trắng xanh của mấy chiếc trống lớn đặt trước thềm.
Doãn trông thấy có cả bác Trạch ngồi đợi ở một góc nhà.
Bà Thượng đứng trên hiên thấy Doãn về liền mỉm cười nói:
- Quan cử về xem sổ hộ. Thư ký hôm nay lên tỉnh vắng. Lần đầu Doãn
để ý đến và khó chịu vì lời xưng hô kiểu cách của mẹ nuôi. Lúc vào ngồi ở
bàn, thấy mấy người đứng cạnh khúm núm chắp tay sợ hãi, Doãn cau mày
nhìn họ tỏ vẻ tức bực. Chàng ngẫm nghĩ:
- Họ sợ hãi mình thì lạ thật. Hay là vì họ cho mình là con nhà quyền
quý, lại biết luật nên có thể trị họ được... Nhưng sao họ lại chỉ nghĩ đến
việc mình có thể hại họ, trị họ.
