Cù Ngọc Phương dịch
Đời sống Đạo đức và Tập tục [Đức: Sittlichkeit und Sitte; Anh:
ethical life and custom]
Trong các tác phẩm của Hegel, chữ Sittlichkeit thường được dịch sang
tiếng Anh là “ethical life” [đời sống đạo đức], nhưng có khi cũng được dịch
là “(social or customary) morality” [luân lý (xã hội hay tập tục), v.v.]. Chữ
này bắt nguồn từ chữ Sitte, chữ Đức bản địa chỉ “tập tục”, tức một cách cư
xử thường xuyên được một nhóm xã hội, chẳng hạn như một dân tộc, một
giai cấp hay một dòng họ, thực hành, và được xem là một quy chuẩn hành
vi đúng khuôn phép. (Sitte không bao giờ là một thói quen cá biệt, được lựa
chọn một cách có chủ ý, như trong câu “thói quen của tôi là...”) Trong
TĐKTG, Hegel tỏ ra có chút khinh thị đối với các tập tục do Nhà thờ thể
chế hóa, ở chỗ, chẳng hạn, các tập tục về tang phục cho tang quyến bắt
người ta phải biểu lộ sự đau khổ nhiều hơn họ thực sự cảm thấy. Nhưng
trong PQTN, ông cho rằng các tập tục, trung giới giữa cá nhân với các
LUẬT xã hội của người ấy, là có tính bản chất đối với sức sống của một
DÂN TỘC; sự lập pháp thành công tiền giả định các tập tục mà nó phải
tuân theo. Trong HTHTT, ông khẳng định rằng “sự thông thái và đức hạnh
cốt ở việc sống tuân thủ các tập tục của dân tộc mình”. Ông không bao giờ
từ bỏ những niềm tin này.
Trong cách dùng của các triết gia khác, chữ Sitten số nhiều có xu
hướng được đánh đồng với “ethics” [đạo đức học] và “morality” [LUÂN
LÝ]. (Cả hai bắt nguồn từ chữ Hy Lạp ethos hoặc từ chữ La-tinh mores,
đều có nghĩa là “tập tục”). Thế nên cuốn Siêu hình học Đức lý (SHHĐL)
của Kant bàn về đạo đức học nói chung, chứ không phải các tập tục, và đối
với Fichte chữ đời sống đạo đức (nghĩa đen là “học thuyết về các tập tục”)
thì lại tương đương với “triết học luân lý”. Các chữ khác bắt nguồn từ chữ
Sitte đi theo cùng một hướng: Sittengesetz là quy luật hay quy phạm đạo
