nhưng không phải là bất biến, trình tự lô-gíc hay trình tự hệ thống của các
pha này trùng khớp với trình tự của sự xuất hiện của chúng trong lịch sử.
Ở thời Hegel, lịch sử thường được coi là kết quả của sự xuất hiện và
sự ngự trị của các quan năng tâm lý kế tiếp ngày càng cao hơn, các loại
hình của lý tính hay các pha của sự phát triển tôn giáo. Thường thì, sự
PHÁT TRIỂN của cá thể được cho là trải qua cùng các giai đoạn với lịch
sử của giống loài. Cách Hegel đan quyện lịch sử, tâm lý học và nhận thức
luận lại với nhau gần với cách làm của Schiller:
“Cả ba MÔ-MEN này [trạng thái “vật lý” của sự ngự trị của tự nhiên
đối với con người, trạng thái “thẩm mỹ” của sự giải phóng con người khỏi
tự nhiên, và trạng thái “luân lý” của việc con người làm chủ tự nhiên] nhìn
chung là ba thời đại khác nhau cả trong sự phát triển của loài người xét như
là một toàn bộ lẫn trong toàn bộ sự phát triển của cá nhân con người; nhưng
chúng cũng có thể được nhận thấy rõ trong mọi tri giác của cá nhân về một
đối tượng và, nói ngắn gọn, cả ba mô-men ấy là những điều kiện cần của
bất cứ nhận thức nào mà ta có được bằng các giác quan”. (GDCN, XXV)
“Tri thức tuyệt đối”, ở phần kết thúc của HTHTT, phần nào là tri thức
mà bản thân Hegel trình bày trong khi viết HTHTT. Nó bao hàm một sự
thức nhận các hình thái khác nhau của tinh thần và của mối quan hệ với
nhau của chúng mà không một hình thái tinh thần nào trước đó có được, và
cũng là một năng lực tái kiến tạo cái lô-gíc đã phần nào chi phối sự phát
triển của tinh thần được phác họa trong HTHTT. Tri thức tuyệt đối đã được
chuẩn bị sẵn bởi sự phát triển của tinh thần qua suốt lịch sử, và từng mỗi
độc giả được đưa vào trong nó bằng việc nghiên cứu HTHTT.
Sau này, Hegel cho thấy ông không thỏa mãn với quan niệm và cách
triển khai của HTHTT. Vậy, HTHTT giữ vai trò gì trong hệ thống chín muồi
của Hegel? Với tính cách là một Dẫn nhập có tính sư phạm vào hệ thống,
thì nó là không cần thiết, bởi dù Hegel xem một sự Dẫn nhập nào đó là cần
thiết đi nữa, thì ông thực ra đã cung cấp một lời Dẫn nhập khác, đó chính là
