Giai đoạn tiếp theo là giai đoạn của Vernunft phủ định hay BIỆN
CHỨNG: giai đoạn này phơi bày ra các MÂU THUẪN ẩn chứa trong
những sự trừu tượng của giác tính, và cái khuynh hướng của các mặt đối
lập, vốn được xác định một cách hết sức rành mạch, giờ đây lại đổi chiều
và biến hóa lẫn vào nhau (BKT. I, §81). Cuối cùng, lý tính TƯ BIỆN, hay
khẳng định, sản sinh ra một kết quả khẳng định từ sự sụp đổ của những sự
trừu tượng của giác tính: chẳng hạn, biện chứng của tồn tại và HƯ VÔ kết
thúc trong sự ổn định tương đối của TỒN TẠI XÁC ĐỊNH hay NHẤT
ĐỊNH.
Hegel hình dung giác tính, và nhất là lý tính, không phải như những
thao tác mà ta, kẻ quan sát từ bên ngoài, tiến hành trên các khái niệm, mà
như những thao tác bên trong các khái niệm, hay bên trong bản thân các
ĐỐI TƯỢNG. Tương tự, ông coi giác tính, hay das Verständige [cái giác
tính], và lý tính, hay das Vernünftige [cái lý tính], như những đặc tính cố
hữu của các thực thể, chứ không đơn thuần là đặc tính của các khái niệm do
ta tạo nên về chúng. Nhưng giác tính và lý tính can dự vào mọi sự vật theo
hai cách khác nhau:
(1) Trong sự PHÁT TRIỂN trong thời gian, một thực thể hiện hữu (ví
dụ như Đế quốc La Mã) là sản phẩm của giác tính, sự sụp đổ của nó
(thường là kết quả của sự phân ly hay cô lập một cách mạnh mẽ giữa các
công dân và các định chế của nó – một tính chất của giác tính) là công việc
của lý tính PHỦ ĐỊNH, và sự thiết lập một trật tự mới (chẳng hạn như châu
Âu thời trung cổ) trên cơ sở của trật tự cũ là công việc của lý tính tư biện.
Trật tự mới này, khi phát triển tới mức độ chín muồi, thì tự nó trở thành
một giai đoạn của giác tính, và là khởi đầu của một quá trình tan rã và phục
hồi mới.
(2) Trong các trình tự phi thời gian, một thực thể hiện hữu (ví dụ như
các nhân thân với các quyền sở hữu trừu tượng) bị (hoặc có vẻ bị) đồi bại
từ bên trong (lý tính phủ định), cho tới khi nó được thâu gồm hay vượt bỏ
