M
Mâu thuẫn (sự) [Đức: Widerspruch; Anh: contradiction]
Động từ tiếng Đức widersprechen (nghĩa đen là “nói ngược lại”) và
danh từ Widerspruch là những từ tương đương hoàn toàn với động từ và
danh từ tiếng Anh contradict và contradiction (mâu thuẫn). Trong Lô-gíc
học, “mâu thuẫn” có hai nghĩa: (1) nghĩa hẹp, hai mệnh đề hay hai khái
niệm mâu thuẫn với nhau nếu và chỉ nếu cái này là phủ định của cái kia
(chẳng hạn “đỏ” và “không đỏ”); (2) nghĩa rộng hơn, hai mệnh đề hay hai
khái niệm mâu thuẫn với nhau nếu chúng không tương thích về mặt lô-gíc
(chẳng hạn, “vuông” và “tròn”, hay “đỏ” và “xanh”). Luật mâu thuẫn
(luật/quy luật trong tiếng Đức là Satz [cũng có nghĩa là mệnh đề]), ngay từ
phát biểu đầu tiên do Aristoteles đưa ra, đã được xem như “quy luật tư
duy” (Denkgesetz) tối cao. Quy luật này được phát biểu theo nhiều cách:
“Cùng một sự vật không thể đồng thời vừa thuộc về vừa không thuộc về
một cái gì đó” (Aristoteles); “A không phải là không-A” (Leibniz); “Một vị
từ không thuộc về cái mà nó mâu thuẫn” (Kant). Kant xem mâu thuẫn như
một tiêu chuẩn phủ định của chân lý: không có hai mệnh đề mâu thuẫn nào
cùng đúng và không có một mệnh đề tự-mâu-thuẫn nào là đúng, nhưng cả
hai mệnh đề không mâu thuẫn với nhau, hay một mệnh đề không tự-mâu-
thuẫn, có thể vẫn là sai.
Ngay từ xa xưa, nhiều triết gia cho rằng không những tư tưởng của ta,
mà bản thân thế giới cũng chứa đựng những sự ĐỐI LẬP hay mâu thuẫn.
Với Aristoteles, điển hình cho điều này là Heraclitus, người đã mô tả thế
giới bằng những cách nói đối lập hay mâu thuẫn, dù ông không dùng chữ
“mâu thuẫn”: hơn nữa, thế giới được ngự trị bởi logos (“lời, LÝ TÍNH”,
v.v.) đến mức ta không thể rút ra sự phân biệt rạch ròi nào giữa những mâu
thuẫn được chứa đựng trong bản thân tư tưởng hay lời nói của ta với những
mâu thuẫn trong bản thân thế giới. Böhme, dù không dùng chữ
