được tạo ra bởi một Zweck, vì một Zweck là khái niệm về một thực thể
trong chừng mực nó chứa CƠ SỞ của TÍNH HIỆN THỰC của thực thể.
Nếu tôi hình thành khái niệm về một hành động, đối tượng hay sự việc
và rồi tạo ra nó trên cơ sở của khái niệm của tôi, thì khái niệm ấy là Zweck,
còn hành động hay thực thể do nó tạo ra, và phù hợp với nó, là
zweckmässig. Nhưng theo quan niệm của Kant, một thực thể có thể là
zweckmässig, ngay cả khi nó không thực sự được tạo ra bởi một Zweck hay
khái niệm: một thực thể có thể là thứ gì đó ta không thể giải thích được nếu
không dựa vào khái niệm hay mục đích của nó, tuy rằng không phải là sản
phẩm của một mục đích. Kant cho rằng các sinh thể hữu cơ đều thuộc loại
này: chúng bộc lộ Zweckmässigkeit không có Zweck. Tính hợp mục đích
của chúng, vì thế, là CHỦ QUAN ở trình độ cao hơn các quan hệ nhân quả
của sự vật chẳng hạn: các quan hệ nhân quả thì cần thiết phải có đối với
KINH NGHIỆM khách quan, trong khi đó, tính hợp mục đích thì lại chỉ
cần thiết đối với ta mà thôi, để ta giải thích sự hiện hữu và bản tính của
những điều gì đó trong kinh nghiệm của ta.
Hegel đồng ý với Kant rằng mục đích là một khái niệm. Nhưng vì ông
tin rằng khái niệm là “thấm đẫm” trong sự vật, chứ không đơn thuần là
được hình thành bởi một tinh thần (hữu hạn), nên ông bác bỏ quan niệm
của Kant rằng tính hợp mục đích biểu kiến của các sinh thể hữu cơ mà lại
không có mục đích và như thế là hoàn toàn thiếu TÍNH KHÁCH QUAN
đầy đủ. Hegel (giống như Aristoteles và khác với Plato) cho rằng mục đích
hay telos của một vật là cố hữu trong nó và không cần đến một tinh thần
hay nous ngoại tại nào để ban cho nó hình thức hay có mục đích. (Cả Hegel
và Aristoteles đều định đề hóa một TINH THẦN vũ trụ hay nous, nhưng nó
không áp đặt những mục đích của nó lên sự vật từ bên ngoài).
Đây là mục đích luận hay tính hợp mục đích BÊN TRONG. Nhưng
phần “Mục đích luận” trong KHLG và BKT I chủ yếu xem xét mục đích
luận BÊN NGOÀI, một quá trình tác nhân hiện thực hóa mục đích của
