Lạp về thế giới một cách thích đáng và trang nhã cực độ - thậm chí hơn cả
triết học Hy Lạp; nghệ thuật LÃNG MẠN lại có thể diễn đạt những quan
niệm ấy như là tính Tam vị nhất thể - trong chừng mực đó, nó vượt lên khỏi
lĩnh vực nghệ thuật và vượt bỏ sự hài hòa, đẹp đẽ của nghệ thuật cổ điển.
Schelling đồng ý rằng nghệ thuật Hy Lạp chưa bị vượt bỏ hay thậm chí
chưa có gì có thể sánh được trong thời hiện đại, nhưng ông hy vọng điều
này có thể diễn ra trong tương lai, sau sự sáng tạo của một thần thoại hiện
đại có thể so sánh được với thần thoại của Homer. Nhưng Hegel thì lại tin
rằng nghệ thuật không còn có thể nắm bắt được sự phức tạp trong cái nhìn
của chúng ta về thế giới, và không có triển vọng trở thành công cụ hàng
đầu cho việc diễn đạt cái tuyệt đối.
Học thuyết nói trên của Hegel về sự cáo chung của nghệ thuật gắn liền
với quan niệm của ông về xã hội hiện đại. Cả Hegel lẫn Schelling đều cho
rằng nghệ thuật, tuy là sản phẩm trực tiếp của những cá nhân thiên tài,
nhưng theo nghĩa rộng hơn, lại là sản phẩm của xã hội hay dân tộc (Volk)
mà chúng thuộc về. (Vì nghệ thuật không chỉ phụ thuộc vào tài năng bẩm
sinh của người nghệ sĩ nên nghệ thuật có một lịch sử). Schelling tin rằng xã
hội hay nhà nước có thể và nên là một công trình nghệ thuật. Hegel thì
ngược lại. Ở thời trẻ, ông cho rằng xã hội Hy Lạp cổ đại có được sự hài hòa
và cố kết vốn là đặc trưng của nghệ thuật, nhưng ở thời trưởng thành, ông
không tin rằng lý tưởng thẩm mỹ ấy có thể được khôi phục trong xã hội
hiện đại. Con người hiện đại đã trở nên phản tỉnh và tự giác hơn nhiều,
cũng như quá phân tán trong đời sống kinh tế phức tạp của XÃ HỘI DÂN
SỰ, nên không thể tạo nên một cái toàn bộ chặt chẽ về mặt thẩm mỹ.
Những công trình nghệ thuật vĩ đại không thể ra đời trong những khung
cảnh vô thẩm mỹ như thế được.
Bùi Văn Nam Sơn dịch
